Ultradźwięki stanowią jedną z kluczowych metod terapeutycznych w nowoczesnej fizykoterapii, wykorzystywaną zarówno w procesach leczniczych, jak i diagnostycznych. Unikalna zdolność przenikania przez tkanki i oddziaływania na głębokie struktury anatomiczne pozwala na skuteczną terapię schorzeń układu mięśniowo-szkieletowego, redukcję stanów zapalnych oraz przyspieszenie regeneracji tkanek. W niniejszym artykule szczegółowo omówiono charakterystykę fal ultradźwiękowych, ich zastosowania w fizjoterapii, a także kluczowe wskazania i przeciwwskazania do zabiegów.
Co to są ultradźwięki?
Ultradźwięki to fale akustyczne o częstotliwości przekraczającej próg słyszalności ludzkiego ucha, czyli powyżej 20 000 Hz. Zakres częstotliwości wykorzystywany w fizykoterapii mieści się zwykle między 1 a 3 MHz. Fale, w przeciwieństwie do dźwięków słyszalnych (20–20 000 Hz), nie wywołują wrażeń słuchowych, lecz dzięki swojej energii mechanicznej oddziałują na tkanki na poziomie komórkowym. W zależności od parametrów zabiegu, ultradźwięki mogą penetrować struktury na głębokość od 2–3 cm (przy 3 MHz) do nawet 5–8 cm (przy 1 MHz), co umożliwia precyzyjne ukierunkowanie terapii.
Zastosowanie ultradźwięków w fizykoterapii
W fizjoterapii ultradźwięki wykorzystuje się głównie w sonoterapii (zwanej również ultrasonoterapią lub fonoterapią), której celem jest stymulacja procesów naprawczych. Działanie terapeutyczne opiera się na dwóch mechanizmach:
- Efekt termiczny – miejscowe ogrzewanie tkanek zwiększa elastyczność struktur bogatych w kolagen (ścięgna, więzadła) oraz przyspiesza metabolizm komórkowy.
- Efekt nietermiczny – mikromasaż i zjawisko kawitacji poprawiają przepływ płynów tkankowych, ułatwiając dostarczanie składników odżywczych i usuwanie produktów przemiany materii.
Terapia ultradźwiękowa znajduje zastosowanie w:
- Redukcji bólu i stanów zapalnych – hamuje przewodzenie bólu przez włókna nerwowe typu C.
- Leczeniu obrzęków – usprawnia drenaż limfatyczny, szczególnie po urazach tkanek miękkich.
- Poprawie gojenia ran i blizn – zwiększa elastyczność blizn patologicznych oraz przyspiesza regenerację uszkodzonych tkanek.
- Phonophoresis – ułatwia transdermalne wprowadzanie leków (np. NLPZ, kortykosteroidów) dzięki zwiększeniu przepuszczalności błon komórkowych.
Terapia ultradźwiękowa standardowo wykorzystuje głowicę emitującą fale, która wymaga bezpośredniego kontaktu ze skórą pacjenta poprzez żel sprzęgający (np. żel hydrofilowy). Żel pełni rolę medium przewodzącego fale, eliminując powietrze, które tłumi ich transmisję.
Ultradźwięki - wskazania do zastosowania
Terapia ultradźwiękowa stanowi istotny element postępowania fizjoterapeutycznego w szerokim spektrum schorzeń. Zastosowanie kliniczne obejmuje następujące przypadki:
Głowice do ultradźwięków w ofercie Meden-Inmed
- Schorzenia ortopedyczne – ultradźwięki wykazują wysoką skuteczność w leczeniu entezopatii, takich jak łokieć tenisisty (epicondylitis lateralis) czy łokieć golfisty (epicondylitis medialis), gdzie redukują stan zapalny przyczepów ścięgnistych. Terapia rekomendowana jest również w zapaleniach kaletek maziowych (np. kaletki podbarkowej) oraz przykurczach torebki stawowej, np. w zespole zamrożonego barku (capsulitis adhesiva). Działanie termiczne fal zwiększa elastyczność włókien kolagenowych, ułatwiając przywrócenie prawidłowego zakresu ruchomości.
- Uszkodzenia tkanek miękkich – w przypadku ostrych urazów, takich jak stłuczenia mięśni czy krwiaki podskórne, ultradźwięki przyspieszają resorpcję wynaczynień i redukują obrzęk. W stanach przewlekłych, np. w przewlekłym zapaleniu ścięgna (tendinosis) Achillesa lub mięśnia nadgrzebieniowego, stymulują procesy angiogenezy i remodelingu tkanki łącznej. Dodatkowo, terapia wspomaga gojenie mikrouszkodzeń w przebiegu przeciążeń powysiłkowych.
- Choroby zwyrodnieniowe – u pacjentów z osteoartrozą stawów kolanowych (gonarthrosis) lub biodrowych (coxarthrosis), ultradźwięki łagodzą dolegliwości bólowe poprzez hamowanie syntezy prostaglandyn. Efekt termiczny zwiększa produkcję mazi stawowej, poprawiając ruchomość chrząstki szklistej. Wskazane są również w spondylozie odcinka szyjnego i lędźwiowego kręgosłupa.
- Dolegliwości neurologiczne – terapia znajduje zastosowanie w neuralgiach obwodowych, takich jak rwa kulszowa (ischialgia) czy neuralgia nerwu trójdzielnego. W zespole cieśni nadgarstka (carpal tunnel syndrome) redukuje obrzęk pochewek ścięgnistych, zmniejszając ucisk na nerw pośrodkowy. W neuropatiach uciskowych ultradźwięki modulują przewodnictwo nerwowe, ograniczając hiperalgezję.
- Profilaktyka powikłań – w przypadku blizn pooparzeniowych lub pooperacyjnych, terapia ultradźwiękowa zmiękcza włókna kolagenowe, zapobiegając tworzeniu się przykurczów i keloidów. Stosowana jest również w prewencji zrostów po zabiegach chirurgicznych (np. endoprotezoplastyce) oraz w leczeniu zwłóknień powięziowych, charakterystycznych dla choroby Dupuytrena.
Warto podkreślić, że skuteczność terapii zależy od precyzyjnej diagnostyki oraz indywidualnego doboru parametrów zabiegowych (częstotliwość, intensywność, tryb ciągły/pulsacyjny). Współczesne protokoły terapeutyczne zalecają łączenie ultradźwięków z innymi metodami fizjoterapeutycznymi, takimi jak terapia manualna czy kinezyterapia, w celu osiągnięcia synergii efektów leczniczych.
Ultradźwięki - przeciwwskazania do zastosowania
Przeciwwskazania dzieli się na bezwzględne i względne. Do bezwzględnych należą:
- Nowotwory złośliwe w obszarze zabiegowym (ryzyko stymulacji wzrostu guza).
- Zakrzepica żył głębokich (możliwość oderwania skrzepliny).
- Ciąża (zwłaszcza okolice macicy i płodu).
Przeciwwskazaniami względnymi są m.in.:
- Obecność metalowych implantów (np. endoprotez) – fale mogą powodować lokalne przegrzanie.
- Zaburzenia czucia skórnego – brak możliwości zgłoszenia przez pacjenta dyskomfortu.
- Ostre stany zapalne bakteryjne (np. ropnie) – ryzyko rozprzestrzenienia infekcji.
Ultradźwięki w diagnostyce: ultrasonografia (USG)
Oprócz zastosowań terapeutycznych, ultradźwięki odgrywają kluczową rolę w diagnostyce obrazowej. W ultrasonografii wykorzystuje się zjawisko odbicia fal od tkanek o różnej gęstości. Głowica emitująca fale rejestruje echo powracające z wnętrza ciała, a system komputerowy przetwarza je na obraz w czasie rzeczywistym. Metoda ta pozwala na wykrywanie nieprawidłowości anatomicznych, takich jak guzy, zwyrodnienia stawów czy uszkodzenia mięśni, co czyni ją nieodzownym narzędziem w rękach lekarzy radiologów.
Bezpieczeństwo i optymalizacja parametrów zabiegowych
Skuteczność terapii zależy od precyzyjnego dobrania parametrów:
- Tryb ciągły (1–2 W/cm²) – stosowany w przewlekłych stanach zapalnych dla efektu termicznego.
- Tryb pulsacyjny (0.5–3 W/cm²) – zalecany w ostrych urazach, minimalizuje nagrzewanie tkanek.
- Czas zabiegu - 3–10 minut na pole, w zależności od głębokości penetracji.
Należy unikać aplikacji fal w okolicach oczodołów, płuc (ryzyko odmy) oraz narządów rozrodczych. Pacjent nie powinien odczuwać pieczenia – jest to sygnał do natychmiastowego przerwania zabiegu.
Ultradźwięki - podsumowanie
Ultradźwięki to wszechstronne narzędzie w fizykoterapii, łączące terapię przeciwbólową, przeciwzapalną i regeneracyjną. Ich skuteczność potwierdzają liczne badania kliniczne, jednak warunkiem bezpieczeństwa jest ścisłe przestrzeganie przeciwwskazań oraz indywidualizacja parametrów. W połączeniu z innymi metodami, takimi jak kinezyterapia czy terapia manualna, stanowią integralny element nowoczesnej rehabilitacji.
