Neurofeedback, czyli tzw. "trening mózgu". Co to takiego neurofeedback, czym się różni od biofeedbacku? Gdzie wykorzystywany jest neurofeedback, jakie są jego efekty? Jakie zagrożenia wiążą się z EEG?
Neurofeedback, biofeedback - co to jest, czym się różnią?
Biofeedback to biologiczne sprzężenie zwrotne, przekazujące informację o aktualnym stanie fizjologicznym. Dzieje się to za pomocą specjalnych urządzeń pomiarowych. Jedną z jego odmian jest neurofeedback (Biofeedback – EEG). Neurofeedback dzięki wykorzystaniu paradygmatów warunkowania operacyjnego pozwala na ocenę bioelektryczną aktywności mózgu. Rozwój EEG doprowadził do utworzenia terapii, w której pacjent uczy się regulowania aktywności mózgu, w celu zwiększenia wydajności jego pracy. Metoda została opracowana przez japońskiego psychologa Joe Kamiya, który połączył biofeedback z elektroencefalografem.
Neurofeedback - co to takiego?
Neuromodulacja i synaptogeneza mózgu, jako warunkowanie i modulacja pracy mózgu
Odnosząc się do terapii neurofeedback warto wspomnieć o wzmocnieniu synaptycznym i neuromodulacji. Aktywność komórkowa jest ściśle powiązana ze zmianą potencjału czynnościowego w błonie komórkowej. Prowadzi to do zmiany biochemicznej i anatomicznej, które są podstawą neuromodulacji (synaptogenezy). Pobudzenia o dużej sile i systematyczności generują wzmocnienia i przyczyniają się do poprawy funkcji tworzenia pamięci długotrwałej i zwiększenia efektywności procesu uczenia.
Proces neuromodulacji regulowany jest przez pętle sprzężenia zwrotnego (pobudzającą i hamującą), która składa się z dwóch układów generacji fal mózgowych. Pierwszy z nich, to układ wzgórzowo-korowy, przetwarzający i selekcjonujący docierające bodźce. Drugi, to układ przegrody i hipokampu wraz z płatem czołowym. Zadaniem płatu czołowego jest regulacja uwagi, koncentracji i pamięci. Układy wzajemnie na siebie wpływają warunkując prawidłową regulację neurofizjologiczną. Na jej hemostazę może negatywnie wpływać stres, czy różnego rodzaju choroby. Prowadzą one do destabilizacji pętli w wyniku oddziaływania na funkcję połączeń komórek nerwowych i neuroprzekaźników. W konsekwencji prowadzi to do zmian generacji fal mózgowych. Jeśli ta dysregulacja jest główną przyczyną zaburzeń to doskonałym środkiem korygującym jest ich przywracanie. Neurofeedback oparty jest na autoregulacyjnych technikach. Jego głównym celem jest tworzenie nowych obwodów neuronalnych, wzrost stabilności obwodu i wewnętrznej spójności układu oraz praca nad plastycznością mózgu.
EEG Biofeedback - charakterystyka terapii
Neurofeedback umożliwia nieinwazyjne modelowanie aktywności ludzkiego mózgu. Dokonuje się to poprzez wykorzystanie graficznego zapisu fal elektrycznych. Są one zapisywane przez aparat EEG i oprogramowanie, które na podstawie transformaty Fouriera rejestruje zapis widmowy. Wszystkie powstające wykresy wynikają z aktywności kory mózgowej, a graficzna zmiana potencjału obrazowana jest jako amplituda fal. Ta z kolei jest wynikiem wyładowań komórek nerwowych w określonych odstępach czasu. Wyrażane one są w Hz i określają liczbę cykli na sekundę, czyli tzw. rytm mózgowy (lub prąd czynnościowy).
Organizm w stanie pobudzenia wytwarza fale o większej częstotliwości, natomiast odprężenie wpływa na ich spadek. W wyniku zaburzeń fale mieszają się. Ostatecznie desynchronizacja fal mózgowych powoduje zaburzenia rytmu i uniemożliwia prawidłową współpracę między półkulami mózgowymi. Badanie zakresów fal odbywa się pomiędzy prawą a lewą półkulą oraz pomiędzy przednią a tylną częścią mózgu. Dokonując porównania ustala się zasady prowadzenia terapii oraz progi wzmocnienia lub osłabienia określonych fal.
Neurofeedback - na czym polega terapia?
Terapia neurofeedbacku polega na uczeniu pacjentów regulowania odpowiednich parametrów fal mózgowych (takich jak: amplituda, koherencja lub faza fal), których wartości są na bieżąco ilustrowane. Jest to możliwe dzięki elektrodom umieszczonym na głowie pacjenta i odpowiedniemu oprogramowaniu komputerowemu. Dane przedstawiane są w postaci wykresów, wizualizacji dźwiękowych oraz wzrokowych, najczęściej w postaci gier. Zadaniem pacjenta może być przykładowo zmiana wyrazu twarzy osoby przestawionej na wizualizacji czy utrzymanie samochodu na odpowiednim torze. Dokonuje się tego za pomocą pobudzenia odpowiednich fal mózgowych.
Dzięki aktywności umysłowej wypracowywanej podczas regularnych sesji utrwalają się prawidłowe wzorce fal mózgowych oraz stabilność neuronowa. Pozwala to na samoistnie kontrolowanie objawów zaburzeń psychicznych, zwiększenie wydajności oraz redukcję negatywnych stanów emocjonalnych. Prawidłowa i zwiększona liczba wytwarzanych podczas stymulacji potencjałów czynnościowych warunkuje tworzenie się nowych chemicznych połączeń synaptycznych. Terapia polega na uczeniu prawidłowej aktywności mózgu za pomocą warunkowania instrumentalnego. Metoda ta nagradza za pożądane zachowanie np. poprzez przyznanie punktu w grze (wzmacnianie pozytywne). Neurostymulacja powoduje zmiany morfologiczno-czynnościowe w obrębie dendrytów, które są związane z neuroplastycznością mózgu. Cały proces angażuje układ dopaminenergetyczny, który odgrywa kluczową rolę w kodowaniu szlaku nagrody oraz kontroluje wydzielanie endogennej dopaminy. Jednocześnie dochodzi do hamowania niepożądanych fal mózgowych.
Neurofeedback - gdzie jest wykorzystywany, typowe schorzenia leczone za pomocą neurofeedbacku
Terapia EEG wykorzystywana jest do optymalizacji funkcjonowania mózgu. Używana jest zarówno do leczenia schorzeń, patologii i chorób jak i w celach poprawy zdolności twórczych, biznesowych i życia psychospołecznego. Terapia biofeedback korzystnie wpływa na:
- działanie centralnego układu nerwowego,
- sprawność umysłową,
- opanowanie,
- stabilność emocjonalną,
- dąży do redukcji jak najszerszej gamy nieprawidłowości.
Ośrodkowy układ nerwowy zajmuje nadrzędną i sterującą rolę w organizmie człowieka. przez poprawę jego efektywności możemy wpłynąć na leczenie wielu chorób takich jak:
- depresja,
- stany niepokoju,
- lęki,
- agresja,
- zespół Aspergera,
- zaburzenia snu,
- epilepsja,
- przewlekłe bóle głowy,
- zespół stresu pourazowego,
- zespół deficytów uwagi,
- zaburzenia ze spektum autyzmu,
- neurorehabilitacja poudarowa,
- zespoły pourazowe.
Terapia EEG wykazuje korzystne działanie również w stomatologii, w przypadku objawów dentofobii oraz wielu chorób takich jak:
- anoreksja,
- dysfagia,
- dysgrafia,
- dysleksja,
- choroba Parkinsona,
- choroba Alzheimera.
Badanie EEG dzieci
Trening mózgu (neurofeedback) jest pomocny w leczeniu uzależnień oraz w przypadku osób z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD). Zwłaszcza EEG dzieci poprawia zdolność koncentracji i pamięć długotrwałą. Jednak w przypadku EEG dzieci do uzyskania zadowalających wyników potrzeba przeprowadzenia 40-60 sesji.
Choroba Parkinsona i neurofeedback
Stosowanie neurofeedbacku u osób ze schizofrenią wpływa na poprawę porządkowania obszaru Brodmanna. Trening aktywizacji okolicy czołowej prawego dolnego zakrętu mózgu wpływa na modulowanie mowy i jej przetwarzanie. Ponadto znacząco poprawia percepcje emocji i funkcje wykonawcze. Pod wpływem modulacji korowo-podkorowej można również poprawić funkcje motoryczne i ruchowe u osób z chorobą Parkinsona.
Zastosowanie neurofeedbacku w depresji
U osób z depresją wykorzystuje się oddziaływanie na zwiększanie aktywności ciałka migdałowatego oraz poprawę jego łączności ze skroniowymi regionami kory mózgowej i hipokampu. Terapia ma również na celu podniesienie aktywności fal alfa, co korzystnie wpływa na regulację stanów emocjonalnych, behawioralnych i funkcje poznawcze. Ich wzrost w prawej okolicy czołowej łagodzi objawy choroby oraz usprawnia funkcje kognitywne. Fale alfa i beta wpływają ponadto na zmniejszenie poziomu lęku w zespole PTSD (zespół stresu pourazowego).
Wbrew pozorom nie tylko brak inwazyjności jest zaletą tej metody leczenia. Biorąc pod uwagę inne metody psychoterapii, neurofeedback charakteryzuje się lepszą motywacją pacjenta. Terapia EEG nie wymaga od pacjenta zmiany stylu życia czy przebudowywania relacji społecznych. Rehabilitacja psychiatryczna za pomocą EEG biofeedback pozwala na podejście holistyczne i wykorzystanie systemów autoregulacji jako źródło własne pacjenta. Takie metody terapii szczególnie zalecane są u pacjentów, którzy niewłaściwie reagują na farmokoterapię czy psychoterapię.
Zastosowanie neurofeedback u osób zdrowych. Zwiększenie wydajności szczytowej lub optymalnej
Neurofeedback jest metodą treningu mózgu. Tak samo jak sport, jest zalecany również osobom zdrowym, chcącym zredukować poziom stresu, zwiększyć kreatywność, koncentrację, poprawić pamięć i samopoczucie. Często terapii poddają się osoby uczące, dbające o samorozwój, będące na pozycjach kierowniczych lub wymagających podejmowania szybkich i sprawnych decyzji. Dzięki treningowi samokontroli oraz umiejętności świadomego podejmowania decyzji i budowania kontaktów międzyludzkich zwiększa się efektywność ich działania na wielu polach, zwłaszcza w bardzo stresujących sytuacjach. Biofeedback EEG jest wykorzystywany przez osoby chcące jak najdłużej zachować możliwie największą sprawność mózgu. Modulacja fal alfa u osób starszych pozytywnie wpływa na funkcje poznawcze oraz pamięć roboczą. Terapie wykorzystują również sportowcy, zwłaszcza w przypadku, kiedy szybkość reakcji i zdolności wzrokowo-przestrzenne mają wpływ na ich wyniki sportowe.
Neurofeedback w sporcie
Neurofeedback jest wykorzystywany również w sporcie. Zarówno na poziomie profesjonalnym, gdzie do osiągania najlepszych wyników niezbędne jest wsparcie EEG, jak i amatorsko. Dzięki neurofeedbackowi sportowiec zwiększa kontrolę nad mechanizmami fizjologicznymi organizmu. Trening z Biofeedbackiem EEG wpływa na takie czynniki jak
Czepki EEG dostępne w ofercie Meden-Inmed
- redukcja poziomu lęku,
- poprawa skupienia,
- redukcja stresu,
- poprawa pewności siebie,
- rehabilitacja po kontuzji.
Jak wykorzystywany jest biofeedback w sporcie?
Biofeedback w sporcie wykorzystywany jest do kontroli nad samoregulacją. Sportowiec może wypracować schematy, dzięki którym będzie kontrolować ujemne działanie w sytuacjach stresowych, co przekłada się na optymalny poziom wydajności. Badanie opiera się na informacjach zwrotnych pozyskanych z ciała i umysłu. Dzięki powtarzalności treningu, nabywane umiejętności stają się odruchami. Dzięki biofeedbackowi można rozwinąć kontrolę nad następującymi pomiarami:
- napięcie mięśni (sEMG),
- ciśnienie krwi,
- zmienność rytmu serca,
- aktywność elektryczna mózgu (EEG),
- sprzężenie zwrotne temperatury (TEMP),
- częstośc oddechów (RESP),
- aktywność elektryczna powierzchni skóry.
Elektrody EEG dostępne w ofercie Meden-Inmed
Ile kosztuje biofeedback i jakie badania należy wykonać przed podjęciem terapii?
Jak przebiega badanie EEG i ile sesji zawiera?
Przed podjęciem terapii należy wykonać kompleksowe badanie QEEG z 19 kanałów, co najmniej w trzech kierunkach. Opisuje ono spektralne właściwości EEG z całej kory mózgowej i pozwala dostrzec większą ilość odstępstw od normy niż w surowym zapisie EEG. Dotyczą one głównie porównania amplitud fal o różnych częstotliwościach i ich odstępstw od pasm oczekiwanych. Dane zebrane podczas badania muszą następnie zostać oczyszczone z artefaktów i zakłóceń. Badanie dużej liczby kanałów gwarantuje, że dane z poszczególnych części mózgu będą koherentne w czasie. Pozwoli to również dobrać właściwą terapię i prawidłowo określić fale wzmacniane lub osłabiane.
Liczba sesji zależy od problemu oraz oczekiwanych rezultatów. Przykładowo w leczeniu fobii, czy bezsenności terapia obejmuje 15-20 sesji. Jednak w przypadku poważniejszych schorzeń jak ADD lub ADHD może wymagać nawet 30-50 sesji. Jedna sesja terapii trwa około 20-25 minut i w zależności od ośrodka, kosztuje około 100 złotych. Powinno się na nią przychodzić wypoczętym, po lekkim posiłku oraz należy wyciszyć telefon, który mógłby niepotrzebnie rozpraszać naszą uwagę.
Czy istnieją negatywne skutki terapii neurofeedback?
Neurofeedback, jak każda metoda leczenia może cechować się występowaniem skutków ubocznych. Na szczęście jest to metoda nieinwazyjna, a skutki uboczne występują rzadko i są łagodne. Obejmują one bóle głowy, trudności z zasypianiem, pobudzenie lub rozdrażnienie. Czasem mogą występować stany zmęczenia lub niepokoju. Zazwyczaj są one krótkotrwałe i wynikają ze zmęczenia organizmu zbyt długą sesją terapii.
EEG Biofeedback - podsumowanie informacji
Zastosowanie neurofeedbacku niesie za sobą szeroką gamę możliwości terapii wielu chorób oraz modulacji efektów samorozwoju. Dzięki coraz bardziej precyzyjnemu sprzętowi rehabilitacja z wykorzystaniem pętli sprzężenia zwrotnego staje się jeszcze bardziej bezpieczna. Jest też coraz częściej stosowana jako nowoczesna forma leczenia w przypadkach, gdzie środki farmakologiczne i inne metody leczenia nie przynoszą pożądanych efektów. Obecnie kompleksowe systemy do EEG i neurofeedback stają się niezbędnym wyposażeniem gabinetów neuroterapeutycznych. Dla wielu pacjentów są jedyną i najbardziej przyjazną formą zapewnienia optymalnych warunków funkcjonowania organizmu. Zarówno w życiu codziennym, jak i psychospołecznym. Biofeedback EEG jest optymistyczną drogą naukową do eksploracji fenomenologii, badania jaźni i świadomości. Otwiera też cybernetyczne spojrzenie na doskonalenie człowieka.