Nietrzymanie moczu – przyczyny, objawy i leczenie

Czym jest nietrzymanie moczu i jakie są jego przyczyny?

Nietrzymanie moczu, zwane również inkontynencją, jest problemem, który dotyka wiele osób i polega na niekontrolowanym wycieku moczu z pęcherza moczowego. Przyczyn tego schorzenia może być wiele. Najczęstszą z nich jest osłabienie mięśni dna miednicy, które zazwyczaj wynika z porodu, wieku lub nadmiernego obciążenia mięśni brzucha. Inne czynniki mogą również wpływać na powstawanie nietrzymania moczu, takie jak zaburzenia hormonalne, choroby neurologiczne czy też zaburzenia funkcji pęcherza moczowego.

Objawy nietrzymania moczu

Nietrzymanie moczu to choroba, która może powodować szereg uciążliwych objawów. Głównym z nich jest niekontrolowany wyciek moczu, który może prowadzić do nieprzyjemnych sytuacji w życiu codziennym. Może on występować w ciągu dnia lub nocy, niezależnie od wykonywanej czynności, ale często nasila się np. w trakcie śmiechu, kaszlu, czy też wysiłku fizycznego. Popuszczanie moczu może również następować chwilę po oddaniu moczu przez pacjenta. Oprócz tego pacjenci zmagający się z inkontynencją często doświadczają uczucia ciągłej potrzeby oddawania moczu, co może wpłynąć na ich jakość życia. W przypadku mężczyzn dodatkowo może występować oddawanie moczu kropelkami. Pacjenci mogą także odczuwać ból lub pieczenie podczas mikcji, co jest częściej charakterystyczne dla kobiet.

Niekontrolowany wyciek moczu może również prowadzić do problemów higienicznych, co z kolei może wpłynąć na samoocenę i poczucie własnej wartości pacjenta. Warto pamiętać, że nietrzymanie moczu nie jest jedynie problemem kobiecym, chociaż częściej się o nim mówi w ich kontekście, ale dotyczy również mężczyzn. Szybkie zdiagnozowanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia mogą poprawić komfort życia i pomóc w codziennych aktywnościach, a przede wszystkim ograniczyć lub zlikwidować wspomniane objawy.

Nietrzymanie moczu – jakie są typy?

Nietrzymanie moczu (NTM) jest stanem, w którym człowiek nie jest w stanie kontrolować mimowolnego wycieku moczu z pęcherza. Istnieją dwa sposoby klasyfikacji nietrzymania moczu: ze względu na ilość moczu oraz pod kątem stadium zaawansowania problemu. Szybka diagnostyka i rozpoznanie typu inkontynecji pozwoli lekarzowi na wdrożenie odpowiedniego leczenia. Pierwsza kategoryzacja wyróżnia pięć stopni nietrzymania moczu, biorąc pod uwagę ilość mimowolnie wydalanego moczu przez 4 godziny:

• Kropelkowe — objawia się najczęściej jako gubienie kilku kropli moczu w ciągu dnia, a objętość gubionego moczu nie przekracza 50 ml;
• Lekkie — objawia się większym wyciekiem moczu o objętości 50-100 ml, które często występuje podczas wykonywania takich czynności jak śmiech, podnoszenie ciężkich rzeczy oraz kichanie;
• Średnie — objawia się wyciekaniem moczu podczas codziennych czynności jak wstawanie czy bieganie, a objętość popuszczanego moczu mieści się w granicach 100-200 ml;
• Ciężkie — objawia się wyciekiem moczu porównywalnym do ilości oddawanej w toalecie podczas mikcji — 200-300 ml, które może nastąpić nawet podczas stania;
• Bardzo ciężkie — objawia się całkowitą utratą kontroli nad oddawaniem moczu, a objętość mimowolnie wydalanego moczu przekracza 300 ml.

Druga kategoryzacja opiera się na rodzaju nietrzymania moczu, w tym na wysiłkowym i naglącym nietrzymaniu moczu. Wysiłkowe nietrzymanie moczu jest związane ze wzrostem ciśnienia w jamie brzusznej, wywołanym wysiłkiem, kaszlem, śmiechem bądź kichaniem. Podczas gubienia moczu nie odczuwa się parcia, co jest spowodowane nieprawidłowym mechanizmem zamknięcia cewki. Ten rodzaj NTM znacznie częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn, zwłaszcza u tych po naturalnych porodach. Ma to związek z osłabieniem mięśni dna miednicy lub nawet ich naderwaniem w trakcie ciąży i porodu. Wysiłkowe nietrzymanie moczu może się także wiązać z uszkodzeniem dolnego neuronu ruchowego podczas operacji czy radioterapii. W przypadku wysiłkowego nietrzymania moczu objawy dotyczą także osób otyłych i zmagających się z cukrzycą. Wysiłkowe nietrzymanie moczu dzieli się na trzy stopnie, określające zaawansowanie problemu:

• I stopień — wyciek pojawia się w pozycji stojącej, na przykład podczas śmiania się czy kichania;
• II stopień — moczenie się występuje także przy średnim wysiłku fizycznym, na przykład bieganiu czy dźwiganiu;
• III stopień — nawet minimalny wzrost ciśnienia w jamie brzusznej, niezależnie od pozycji, jest w stanie wywołać moczenie.

Naglące nietrzymanie moczu jest najczęściej występującym typem NTM u mężczyzn i jest związane z tzw. pęcherzem nadreaktywnym (OAB). Objawia się ono nadmierną pobudliwością mięśni pęcherza moczowego, które zwiększa ciśnienie odczuwane jako parcie, a po nim następuje niekontrolowany wyciek moczu. Najczęstszymi objawami naglącego nietrzymania moczu jest:

• Częstomocz — znacznie częstsze oddawanie moczu;
• Nykturia — konieczność oddawania moczu w nocy;
• Parcia naglące — nagła i niepohamowana potrzeba oddania moczu, która jest powodowana nieprawidłowymi skurczami pęcherza w trakcie jego wypełnienia;
• Wyciek moczu poprzedzony parciem naglącym — mimowolny wyciek, którego nie da się powstrzymać.

Oprócz powyżej wspomnianych rodzajów występuje jeszcze mieszane nietrzymanie moczu, które jest połączeniem wysiłkowego i naglącego nietrzymania moczu i statystycznie występuje ono najczęściej. Chorobom osłabiającym kurczliwość pęcherza i przeszkodom w odpływie moczu może towarzyszyć nietrzymanie moczu z przepełnienia. Często ten rodzaj NTM towarzyszy mężczyznom z rozrostem gruczołu krokowego lub zwężeniem cewki. Określenie rodzaju nietrzymania moczy jest niezbędne dla prawidłowej diagnozy i wprowadzenia odpowiedniego leczenia.

Diagnostyka nietrzymania moczu

W przypadku podejrzenia nietrzymania moczu, ważne jest przeprowadzenie odpowiedniej diagnostyki, która pozwoli na wykrycie przyczyny problemu. Diagnostyka może obejmować m.in. badania moczu, badania obrazowe oraz badania urodynamiczne. Na podstawie wyników badań lekarz będzie mógł zdecydować o najlepszym sposobie leczenia nietrzymania moczu. Badania moczu pozwalają na wykrycie ewentualnych infekcji dróg moczowych, a badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny, pozwalają na ocenę struktury narządów miednicy mniejszej i wykrycie ewentualnych zmian patologicznych. Natomiast badania urodynamiczne pozwalają na dokładną ocenę funkcji układu moczowego i pomagają w ustaleniu przyczyny nietrzymania moczu. Dzięki prawidłowo przeprowadzonej diagnostyce lekarz może dobrać najlepsze dla pacjenta metody leczenia i zapobiec powikłaniom.

Sposoby leczenia nietrzymania moczu

Nietrzymanie moczu to dolegliwość, która może być leczona na różne sposoby, w zależności od stopnia choroby i ogólnego stanu pacjenta. Metody leczenia inkontynencji to przede wszystkim leczenie zachowawcze, farmakologiczne i operacyjne. 

Leczenie zachowawcze polega na wzmacnianiu mięśni dna miednicy za pomocą ćwiczeń Kegla, elektrostymulacji mięśni, treningu pęcherza oraz zmianie nawyków żywieniowych. Ćwiczenia Kegla polegają na zaciskaniu i rozluźnianiu mięśni dna miednicy, co wpływa na poprawę funkcjonowania cewki moczowej, odbytu i świadome oddawanie moczu. Elektrostymulacja mięśni pomaga poprawić ukrwienie i przewodzenie impulsów, co jest szczególnie istotne w przypadku osłabionych mięśni. Trening pęcherza pozwala na odraczanie oddawania moczu oraz kontrolę nad pęcherzem. Zmiana nawyków żywieniowych, w tym rezygnacja z napojów gazowanych, moczopędnych i alkoholowych, ma na celu zmniejszenie podrażnienia pęcherza i redukcję masy ciała. Należy również ograniczyć palenie papierosów lub bycia palaczem biernym, poprzez częste przebywanie w zadymionych pomieszczeniach lub środowiskach.

Leczenie farmakologiczne jest stosowane przede wszystkim przy naglącym nietrzymaniu moczu i polega na zmniejszeniu częstotliwości parć naglących oraz wydłużeniu czasu między nimi. Zwykle stosuje się leki antycholinergiczne, takie jak oksybutynina, tolterodyna, darifenacyna i solifenacyna. W przypadku innych rodzajów NTM leki farmakologiczne nie dają całkowitego wyleczenia, ale mogą pomóc w zmniejszeniu dolegliwości. Można je również łączyć z innymi metodami leczenia, np. w wysiłkowym nietrzymaniu moczu do leczenia farmakologicznego warto włączyć odpowiedni trening mięśni dna miednicy, który może być prowadzony przez lekarza lub fizjoterapeutę, który pomoże w dobraniu odpowiednich ćwiczeń. 

Leczenie operacyjne jest stosowane w przypadku nietrzymania moczu, które nie ustępuje po zastosowaniu innych metod leczenia. Polega na przeprowadzeniu zabiegu chirurgicznego, który ma na celu wzmocnienie mięśni dna miednicy lub usunięcie przeszkody utrudniającej prawidłowe funkcjonowanie układu moczowego. 

Warto zaznaczyć, że każde leczenie powinno być dostosowane indywidualnie do pacjenta i przeprowadzone pod kontrolą lekarza.  

Nietrzymanie moczu – czynniki ryzyka

Istnieją różne czynniki, które zwiększają ryzyko wystąpienia nietrzymania moczu. Na większość z nich niestety nie ma się wpływu, jednak część jest świadomym wyborem i główną przyczyną występujących dolegliwości.  Warto się zastanowić, które z nich można ograniczyć albo wyeliminować. Wśród najczęstszych czynników ryzyka inkontynecji wyróżnia się między innymi:

• Płeć — nietrzymanie moczu częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn;
• Czynniki genetyczne;
• Menopauza u kobiet;
• Nieprawidłowe wypróżnianie się lub zaparcia;
• Wiek — z wiekiem zmniejsza się elastyczność mięśni i tkanek, co może prowadzić do problemów z nietrzymaniem moczu;
• Choroby przewlekłe takie jak cukrzyca oraz choroby przebiegające z kaszlem, np. przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP);
• Ciężka praca fizyczna;
• Zakażenie dróg moczowych;
• Ciąża i poród — u kobiet, u których wystąpiło wiele porodów naturalnych, istnieje większe ryzyko nietrzymania moczu, spowodowane osłabieniem lub naderwaniem mięśni Kegla;
• Przyjmowanie niektórych leków jak m.in. benzodiazepin;
• Otyłość — nadwaga i otyłość zwiększają ciśnienie na pęcherz, co może prowadzić do nietrzymania moczu;
• Przebyte zabiegi operacyjne w obrębie miednicy mniejszej;
• Palenie papierosów i nadużywanie alkoholu — palenie papierosów może wpłynąć na funkcjonowanie mięśni dna miednicy i prowadzić do nietrzymania moczu.

Profilaktyka – jak zapobiec nietrzymaniu moczu? 

Aby zapobiec nietrzymaniu moczu, warto prowadzić zdrowy tryb życia i dbać o swoje ciało. Jednym z najskuteczniejszych sposobów zapobiegania nietrzymaniu moczu jest regularne wykonywanie ćwiczeń mięśni Kegla, które pomagają wzmocnić mięśnie dna miednicy. Te ćwiczenia są szczególnie ważne dla kobiet w ciąży, u których dochodzi do osłabienia mięśni dna miednicy i osób zmagających się z wysiłkowym nietrzymaniem moczu. Dla wielu osób podjęcie się treningu mięśni dna miednicy jest skuteczne nawet w leczeniu inkontynencji i rozwiązuje całkowicie problem nietrzymania moczu.  Ważne jest również unikanie nadmiernego spożywania alkoholu i kofeiny, które mogą działać moczopędnie i zwiększać ryzyko nietrzymania moczu. Warto pamiętać, że otyłość, palenie papierosów oraz przewlekłe zaparcia również mogą przyczyniać się do rozwoju nietrzymania moczu, dlatego ważne jest utrzymanie prawidłowej masy ciała oraz unikanie nałogów. Ponadto ważną rolę w zapobieganiu nietrzymaniu moczu odgrywa regularne opróżnianie pęcherza oraz unikanie długotrwałego zatrzymywania moczu. Przestrzeganie tych zasad może pomóc w zapobieganiu wystąpienia nietrzymania moczu lub zmniejszeniu jego nasilenia.