Odleżyny – jak leczyć i zapobiegać?

Czym są odleżyny?

Odleżyny to uszkodzenia skóry i tkanek podskórnych. Powstają w wyniku długotrwałego ucisku na skórę, który ogranicza dopływ krwi do danego obszaru ciała. Mówiąc prościej, gdy leżysz lub siedzisz w jednej pozycji zbyt długo, ciężar twojego ciała naciska na skórę, utrudniając krążenie krwi. Bez odpowiedniego dopływu krwi, komórki skóry zaczynają obumierać, co prowadzi do powstania rany.

Odleżyny mogą pojawić się zaledwie w ciągu kilku godzin u osób narażonych na ryzyko, ale zazwyczaj rozwijają się w ciągu dni lub tygodni. Co ważne, nie są one wyłącznie problemem osób starszych czy chorych – mogą dotknąć każdego, kto jest unieruchomiony przez dłuższy czas.

Przyczyny powstawania odleżyn u pacjenta

Aby zrozumieć, jak powstają odleżyny, musimy przyjrzeć się trzem głównym czynnikom:

1. Ucisk – gdy ciało przez dłuższy czas naciska na twardą powierzchnię (np. materac czy siedzisko wózka), krew nie może swobodnie przepływać przez naczynia krwionośne w tym obszarze. Bez odpowiedniego dopływu krwi, tkanki nie otrzymują tlenu i składników odżywczych, co prowadzi do ich obumierania.
2. Tarcie – wyobraź sobie, że próbujesz przesunąć się w łóżku lub na krześle. Twoja skóra może „zaczepiać się” o pościel lub ubranie, powodując mikrouszkodzenia. Tarcie może osłabić skórę i uczynić ją bardziej podatną na powstawanie odleżyn.
3. Ścinanie – występuje, gdy dwie powierzchnie przesuwają się względem siebie w przeciwnych kierunkach. Na przykład, gdy leżysz w łóżku z podnoszonym zagłówkiem, twoje ciało może zsuwać się w dół, podczas gdy skóra pozostaje w miejscu. To powoduje rozciąganie i uszkadzanie tkanek pod skórą.

Warto zaznaczyć, że odleżyny mogą pojawić się nie tylko na skórze. W rzadkich przypadkach mogą również wystąpić wewnątrz jamy ustnej, na przykład u osób noszących źle dopasowane protezy dentystyczne.

Czynniki ryzyka

Chociaż odleżyny mogą dotknąć każdego, niektóre osoby są bardziej narażone na ich rozwój. Oto główne czynniki ryzyka:

• Unieruchomienie – osoby, które mają trudności z poruszaniem się lub zmienianiem pozycji, są najbardziej narażone na odleżyny. Dotyczy to pacjentów leżących w łóżku, osób poruszających się na wózku inwalidzkim, a także pacjentów w śpiączce lub po ciężkich operacjach.
• Nietrzymanie moczu lub stolca – wilgoć pochodząca z moczu lub kału może podrażniać skórę i czynić ją bardziej podatną na uszkodzenia. Długotrwały kontakt skóry z wilgocią osłabia jej barierę ochronną.
• Niedożywienie i odwodnienie – skóra, jak każdy inny organ, potrzebuje odpowiedniego odżywienia i nawodnienia, aby pozostać zdrowa. Brak właściwej diety może prowadzić do osłabienia skóry i zwiększenia ryzyka odleżyn.
• Zaburzenia czucia – osoby z uszkodzeniami rdzenia kręgowego lub innymi schorzeniami neurologicznymi mogą nie odczuwać dyskomfortu związanego z długotrwałym uciskiem. W rezultacie nie zmieniają pozycji, co zwiększa ryzyko powstania odleżyn.
• Problemy z krążeniem – choroby takie jak cukrzyca czy miażdżyca utrudniają prawidłowe krążenie krwi, co zwiększa ryzyko powstania odleżyn.
• Wiek – osoby starsze mają zazwyczaj cieńszą i bardziej delikatną skórę, co czyni ją bardziej podatną na uszkodzenia.

Warto pamiętać, że odleżyny to nie tylko problem osób starszych. Mogą one dotknąć każdego, kto jest narażony na długotrwały ucisk na skórę, niezależnie od wieku.

Objawy i stopnie odleżyn

Odleżyny rozwijają się stopniowo. Rozpoznanie wczesnych objawów jest kluczowe dla skutecznego leczenia. Oto jak wyglądają poszczególne stopnie:

Stopień I

• Skóra jest nieuszkodzona, ale może być zaczerwieniona. U osób o ciemniejszej karnacji zmiana koloru może być trudniejsza do zauważenia.
• Miejsce może być bolesne, piekące lub swędzące.
• Skóra może być cieplejsza lub chłodniejsza niż otaczający ją obszar. Zaczerwienienie nie blednie po ustaniu ucisku.

Stopień II

• Pojawia się płytka rana lub pęcherz wypełniony płynem.
• Obszar jest bolesny i może być opuchnięty.
• Skóra wokół rany może być odbarwiona. Rana może sięgać do skóry właściwej.

Stopień III

• Rana przypomina krater i może mieć nieprzyjemny zapach.
• Ból może być intensywny.
• Widoczna jest utrata tkanki podskórnej. Mogą pojawić się oznaki infekcji, takie jak zaczerwienienie brzegów rany, obecność ropy czy podwyższona temperatura skóry.

Stopień IV

• Rana jest głęboka i duża. Może być widoczna kość, ścięgno lub mięsień.
• Ból może być zmienny ze względu na uszkodzenie nerwów.
• Występuje znaczna utrata tkanek. Wysokie ryzyko poważnych powikłań, w tym infekcji kości.

Dodatkowo wyróżnia się jeszcze dwa specjalne stopnie:

• Nieokreślony – gdy dno rany jest pokryte martwą tkanką, uniemożliwiając określenie głębokości uszkodzenia.
• Podejrzenie głębokiego uszkodzenia tkanek – gdy skóra wygląda jak w stopniu I lub II, ale pod powierzchnią ukryte jest głębsze uszkodzenie.

Diagnoza odleżyn

Rozpoznanie odleżyn zazwyczaj opiera się na dokładnym badaniu fizykalnym. Lekarz lub pielęgniarka specjalizująca się w leczeniu ran przeprowadzi szczegółową ocenę skóry, zwracając uwagę na:

• Wygląd rany.
• Wielkość i głębokość uszkodzenia.
• Kolor skóry wokół rany.
• Temperaturę skóry.
• Obecność wydzieliny lub nieprzyjemnego zapachu.

W przypadku podejrzenia infekcji lub głębszego uszkodzenia tkanek lekarz może dodatkowo zlecić:

• Badania krwi – pozwalają ocenić ogólny stan zdrowia i wykryć ewentualne infekcje.
• Posiew wymazu z rany – pomaga zidentyfikować bakterie odpowiedzialne za infekcję.
• Badania obrazowe – rentgen lub rezonans magnetyczny mogą pokazać, czy infekcja rozprzestrzeniła się do kości.

Powikłania odleżyn

Nieleczone lub źle leczone odleżyny mogą prowadzić do poważnych powikłań, które mogą zagrażać życiu. Oto najczęstsze z nich: 

• Infekcje skóry – otwarte rany są idealnym miejscem dla rozwoju bakterii. Zapalenie tkanki łącznej to częste powikłanie odleżyn, które może rozprzestrzenić się na głębsze warstwy skóry i tkanki podskórnej.
• Sepsa – w skrajnych przypadkach, infekcja może przedostać się do krwiobiegu, prowadząc do sepsy – zagrażającego życiu stanu, w którym organizm atakuje własne tkanki.
• Martwica tkanek – w zaawansowanych stopniach odleżyn może dojść do obumarcia znacznej ilości tkanek, co wymaga interwencji chirurgicznej.

Leczenie odleżyn

Podejście do leczenia odleżyn zależy od stadium zaawansowania rany.

Stopień I i II:

• Zmniejszenie ucisku – należy regularnie zmieniać pozycję ciała.
• Czyszczenie rany – ranę należy delikatnie przemywać solą fizjologiczną lub łagodnym mydłem i wodą.
• Opatrunki – stosuje się specjalne opatrunki utrzymujące wilgotność rany, takie jak opatrunki hydrokoloidowe.

Stopień III i IV:

• Oczyszczanie rany – może być konieczne chirurgiczne usunięcie martwych tkanek.
• Antybiotykoterapia – w przypadku infekcji stosuje się antybiotyki miejscowo lub ogólnoustrojowo.
• Zaawansowane opatrunki – używa się specjalistycznych opatrunków promujących gojenie, takich jak opatrunki alginianowe czy z zawartością srebra.
• Terapia podciśnieniowa – w niektórych przypadkach stosuje się tę metodę, aby przyspieszyć gojenie.

Leczenie i profilaktyka odleżyn w ofercie Meden-Inmed

Alova - poduszka przeciwodleżynowa

Materac przeciwodleżynowy pasywny Therapy

Materac przeciwodleżynowy Gofer

Maść ozonowana z oleju słonecznikowego OZONO D’OR IP1200

Zapobieganie odleżynom

Zapobieganie jest kluczowe w walce z odleżynami. Oto najważniejsze strategie profilaktyczne:

• Regularna zmiana pozycji – osoby unieruchomione powinny zmieniać pozycję co 2 godziny w łóżku i co 15 minut na wózku inwalidzkim.
• Używanie specjalistycznych materacy i poduszek – materace zmiennociśnieniowe i poduszki przeciwodleżynowe mogą znacznie zmniejszyć ryzyko odleżyn.
• Dbałość o higienę skóry – skórę należy utrzymywać w czystości i suchości. Warto stosować kremy ochronne, szczególnie u osób z problemem nietrzymania moczu lub stolca.
• Odpowiednie odżywianie i nawodnienie – zbilansowana dieta i odpowiednia ilość płynów pomagają utrzymać skórę w dobrej kondycji.
• Regularna kontrola stanu skóry – codzienne sprawdzanie skóry pod kątem pierwszych oznak odleżyn pozwala na szybką reakcję.
• Aktywność fizyczna – jeśli to możliwe, nawet niewielka aktywność fizyczna poprawia krążenie i zmniejsza ryzyko odleżyn.
• Edukacja – zarówno pacjenci, jak i ich opiekunowie powinni być świadomi ryzyka odleżyn i znać metody zapobiegania im.

Odleżyny – kluczowe wnioski

Odleżyny to poważny problem medyczny, który może dotknąć każdego unieruchomionego pacjenta, niezależnie od wieku. Zapobieganie jest znacznie łatwiejsze niż leczenie, dlatego tak ważne jest zrozumienie czynników ryzyka i stosowanie profilaktyki.

Pamiętaj, że wczesne wykrycie i leczenie odleżyn jest kluczowe dla zapobiegania poważnym powikłaniom. Jeśli zauważysz u siebie lub bliskiej osoby pierwsze oznaki odleżyn, nie zwlekaj z konsultacją medyczną.

Dbałość o skórę, regularna zmiana pozycji i odpowiednie odżywianie to fundamenty zapobiegania odleżynom. Wdrożenie tych prostych zasad może znacząco poprawić jakość życia osób z grupy ryzyka i uchronić je przed cierpieniem związanym z odleżynami.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

1. Jak szybko mogą powstać odleżyny? Odleżyny mogą zacząć się tworzyć już po 2-3 godzinach stałego ucisku na dane miejsce. U osób z grupy wysokiego ryzyka może to nastąpić nawet szybciej.
2. Czy odleżyny mogą prowadzić do śmierci? W skrajnych przypadkach, gdy odleżyny są zaniedbane i dochodzi do poważnych infekcji lub sepsy, mogą one zagrażać życiu. Dlatego tak ważne jest wczesne wykrycie i leczenie.
3. Jakie są najskuteczniejsze domowe sposoby na odleżyny? Najlepszym „domowym sposobem” jest profilaktyka: regularna zmiana pozycji, dbanie o higienę skóry i odpowiednie odżywianie. W przypadku już istniejących odleżyn zawsze należy skonsultować się z lekarzem.
4. Czym najlepiej smarować odleżyny? Wybór preparatu zależy od stadium odleżyny. W początkowych etapach mogą pomóc kremy z witaminą A i E, ale w zaawansowanych przypadkach konieczne są specjalistyczne opatrunki i leki przepisane przez lekarza.
5. Czy odleżyny śmierdzą? Zaawansowane odleżyny, szczególnie te zainfekowane, mogą wydzielać nieprzyjemny zapach. Jest to sygnał, że konieczna jest natychmiastowa interwencja medyczna.
6. Jak wygląda leczenie odleżyn na pośladkach? Leczenie odleżyn na pośladkach jest szczególnie trudne ze względu na stały ucisk i ryzyko zanieczyszczenia. Wymaga ono specjalistycznych opatrunków, częstej zmiany pozycji i szczególnej dbałości o higienę.
7. Jaki jest najskuteczniejszy lek na odleżyny? Nie ma jednego „cudownego” leku na odleżyny. Leczenie zawsze powinno być kompleksowe i dostosowane do indywidualnego przypadku. Może obejmować różne rodzaje opatrunków, antybiotyki w przypadku infekcji i leki przeciwbólowe.

Źródła

1. Cleveland Clinic: "Bedsores (Pressure Injuries)" https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17823-bedsores-pressure-injuries
2. Mayo Clinic: "Bedsores (pressure ulcers)" https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/bed-sores/symptoms-causes/syc-20355893
3. WebMD: "What Are Pressure Sores?" https://www.webmd.com/skin-problems-and-treatments/pressure-sores-4-stages
4. National Library of Medicine: "Preventing pressure ulcers" https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK326430/
5. NHS: "Pressure ulcers (pressure sores)" https://www.nhs.uk/conditions/pressure-sores/
6. Medline Plus: "Pressure Sores" https://medlineplus.gov/pressuresores.html