Odleżyny, zwane również owrzodzeniami, to uszkodzenia skóry i tkanek podskórnych wynikające z długotrwałego nacisku na skórę. Odleżyny najczęściej rozwijają się na skórze pokrywającej kościste obszary ciała, takie jak pięty, kostki, biodra czy kość ogonowa.
Odleżyny to poważny problem zdrowotny, ponieważ mogą prowadzić do poważnych ran i infekcji zagrażających życiu. Na rozwój odleżyn szczególnie narażone są osoby w podeszłym wieku, osoby z niepełnosprawnościami i pacjenci leżący w szpitalach. Profilaktyka w przypadku odleżyn jest kluczowa, ponieważ zawsze lepiej jest zapobiegać niż leczyć. Aby uniknąć powstawania odleżyn, należy regularnie zmieniać pozycję ciała, stosować odpowiednie poduszki i materace, a także dbać o higienę skóry.
Objawy odleżyn — jak je rozpoznać?
Objawy odleżyn powinien znać każdy, kto opiekuje się osobą leżącą lub mającą problemy z poruszaniem się. Wczesne rozpoznanie odleżyn jest kluczowe dla skutecznego leczenia, dlatego warto poznać charakterystyczne objawy tego schorzenia.
Skala Torrance'a
Klasyfikacja odleżyn opiera się na stopniu zaawansowania i zmianach w tkankach skóry. Skala Torrance'a dzieli odleżyny na pięć stopni:
- I stopień — lekkie zaczerwienienie, które znika po ucisku palcem. W tym przypadku mikrokrążenie wciąż działa prawidłowo.
- II stopień — zaczerwienienie, które nie blednie po ucisku, co oznacza, że dochodzi już do uszkodzenia mikrokrążenia. Pojawia się również płytkie owrzodzenie skóry, a czasem także pęcherze i podrażnienia naskórka. Pacjent może odczuwać ból podczas dotykania tej części ciała.
- III stopień — poważne uszkodzenie skóry, obejmujące wszystkie jej warstwy. Na dnie rany widać czerwoną ziarninę lub rozpadające się tkanki, a brzegi otacza rumień i obrzęk.
- IV stopień — zaawansowane uszkodzenie skóry i tkanki podskórnej. Na dnie rany może pojawić się martwica, a brzeg rany jest wyraźnie widoczny.
- V stopień — najpoważniejsza forma odleżyny, w której dochodzi już do martwicy mięśni, stawów lub kości. Rana jest wypełniona czarnobrązowymi, rozpadającymi się tkankami.
Międzynarodowy system klasyfikacji odleżyn NPUAP / EPUAP
Międzynarodowy system klasyfikacji odleżyn NPUAP / EPUAP dzieli odleżyny na cztery stopnie:
- Stopień I — skóra nad wypukłością kostną posiada nieblednące zaczerwienienie. Często występuje ból. W przypadku ciemniejszej skóry blednięcie może nie być zauważalne.
- Stopień II — skóra traci częściowo swoją grubość, wyglądając jak płytki wrzód z czerwono-różowym dnem, bez tkanki martwiczej, która oddzielałaby ją od zdrowej tkanki. Może też pojawić się pęcherzyk wypełniony płynem surowiczym lub surowiczo-krwistym, który może pęknąć.
- Stopień III — następuje pełna utrata grubości skóry, aż do tkanki podskórnej. Chociaż tłuszcz podskórny może być widoczny, kość, ścięgna lub mięśnie nie są odsłonięte. Może pojawić się tkanka martwicza wilgotna, ale nie zasłania ona głębokości utraconej tkanki. Głębokość odleżyny stopnia III zależy od miejsca, w którym się pojawiła. Kość lub ścięgna nie są widoczne ani wyczuwalne dotykiem.
- Stopień IV — następuje całkowita utrata grubości tkanki, co powoduje odsłonięcie kości, ścięgna lub mięśnia. Zwykle towarzyszy temu obecność oddzielającej się tkanki martwiczej wilgotnej lub strupa. Głębokość odleżyny stopnia IV zależy od lokalizacji, ale może sięgać aż do mięśni i struktur podtrzymujących, co zwiększa ryzyko zapalenia szpiku lub kości.
Przyczyny powstawania odleżyn
W powstawaniu owrzodzeń odleżynowych biorą udział różne czynniki, jednakże dwa z nich są szczególnie ważne. Są to: siły uciskające oraz siły ścierające.
U pacjentów, którzy przez długi czas pozostają w jednej pozycji (siedzącej lub leżącej), dochodzi do zaniku tkanek. Dawniej uważano, że ciśnienie powodujące zamknięcie dopływu krwi do komórek, a w konsekwencji prowadzące do martwicy tkanek, musi przekraczać 20 mm Hg.
Obecnie jednak wiemy, że niższe wartości mogą również spowodować uszkodzenia, jeśli ucisk jest długotrwały.
W czasie zamknięcia naczyń krwionośnych dochodzi do uszkodzeń śródbłonka mikrokrążenia, spowodowanych siłami ścierającymi, które działają wzdłuż naczynia i powodują przesuwanie jego ścian względem głębszych struktur. Ponadto proces tworzenia odleżyn może być przyspieszony przez otarcia, które bezpośrednio uszkadzają skórę.
Ryzyko rozwoju odleżyn jest większe w przypadku problemów z poruszaniem się i zmianą pozycji podczas siedzenia lub leżenia.
Czynniki ryzyka w powstawaniu odleżyn
Czynniki ryzyka wpływają na nasilenie ryzyka wystąpienia owrzodzeń i mogą mieć różnorodne źródła. Oto najczęstsze czynniki ryzyka, które mogą wpłynąć na powstanie odleżyn:
- Niezdolność do poruszania się. Może to być spowodowane złym zdrowiem, urazem rdzenia kręgowego i innymi przyczynami.
- Nietrzymanie moczu lub kału. Skóra staje się bardziej podatna na uszkodzenia w wyniku długotrwałego narażenia na mocz i kał.
- Brak percepcji czuciowej. Urazy rdzenia kręgowego, zaburzenia neurologiczne i inne schorzenia mogą prowadzić do utraty czucia. Niezdolność do odczuwania bólu lub dyskomfortu może skutkować brakiem świadomości o ostrzegawczych sygnałach i potrzebie zmiany pozycji.
- Zła dieta i nawodnienie. Ludzie potrzebują odpowiedniej ilości płynów, kalorii, białka, witamin i składników mineralnych w swojej codziennej diecie, aby utrzymać zdrową skórę i zapobiegać rozpadowi tkanek.
- Choroby medyczne wpływające na krążenie krwi. Problemy zdrowotne, które mogą wpłynąć na krążenie krwi, takie jak cukrzyca i choroby naczyniowe, mogą zwiększyć ryzyko uszkodzenia tkanek, takie jak odleżyny.
Gdzie najczęściej pojawiają się odleżyny?
Najpowszechniejsze lokalizacje powstawania odleżyn zlokalizowane są nad wystającymi punktami kostnymi takimi jak:
- łokcie,
- pięty,
- kość ogonowa,
- biodra,
- kostki,
- barki,
- plecy,
- tylna część głowy.
Leczenie i profilaktyka odleżyn w ofercie Meden-Inmed
Odleżyny u chorych — jak przebiega leczenie?
Leczenie odleżyn może być trudne i czasochłonne, dlatego istotne jest przestrzeganie zaleceń dotyczących pielęgnacji i higieny odleżyn oraz ich okolicy. Obecnie dostępne są różne rodzaje opatrunków, które są specjalnie przeznaczone do leczenia odleżyn i każdy z nich ma swoje specyficzne właściwości i skuteczność w zależności od stopnia zaawansowania odleżyny. Jeżeli w ranie występuje czarna lub żółta martwica, warto rozważyć chirurgiczne oczyszczenie ran w celu usunięcia martwych tkanek.
Leczenie odleżyn zależy przede wszystkim od stopnia ich zaawansowania. W przypadku odleżyn stopnia I i II możliwe jest całkowite wyleczenie, o ile zostanie wyeliminowany ucisk na owrzodzenie. Natomiast odleżyny stopnia III i IV stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia, ponieważ mogą prowadzić do infekcji kości i szpiku, co może skutkować sepsą i wysokim ryzykiem śmiertelności.
Po wyleczeniu odleżyn istotne jest wdrożenie działań profilaktycznych, które zapobiegną ponownemu pojawieniu się owrzodzeń. Należy stosować specjalne materace przeciwodleżynowe, często zmieniać pozycję ciała pacjenta, dbać o odpowiednią pielęgnację skóry, a przede wszystkim leczyć choroby, które przyczyniły się do powstania odleżyn.
Profilaktyka — jakie kroki podjąć, by uniknąć odleżyn?
Odleżyny to poważny problem zdrowotny, który może prowadzić do infekcji i innych poważnych komplikacji. Istnieją jednak skuteczne sposoby, które mogą im zapobiec.
Regularne zmienianie pozycji ciała
Jeśli przebywasz w łóżku przez długi czas, pamiętaj, aby zmieniać pozycję co najmniej raz na godzinę. Możesz poprosić pielęgniarkę lub opiekuna o pomoc. Istotne jest również unikanie tarcia skóry o pościel. W tym celu warto użyć specjalnych poduszek i materaców przeciwodleżynowych, które zapewnią lepszą wentylację skóry i zminimalizują tarcie.
Higiena skóry
Ważnym elementem zapobiegania odleżynom jest również dbanie o higienę skóry. Warto regularnie myć skórę, używając łagodnego mydła i ciepłej wody. Skóra powinna być dokładnie wysuszona, aby uniknąć powstawania wilgoci.
Dieta
W zapobieganiu odleżynom kluczowe również jest odpowiednie odżywienie i nawodnienie organizmu pacjenta. Pomaga to utrzymać elastyczność skóry oraz zapewnia prawidłowe funkcjonowanie narządów wewnętrznych. Woda pomaga również w usuwaniu toksyn z organizmu, co może wpłynąć na poprawę ogólnego stanu zdrowia.
Oprócz płynów pacjent powinien otrzymywać również odpowiednią ilość składników odżywczych, takich jak białko, węglowodany, tłuszcze, witaminy i minerały. Składniki te pomagają w regeneracji tkanek, a także utrzymują skórę w dobrej kondycji. W przypadku niedoboru składników odżywczych skóra staje się bardziej podatna na urazy i infekcje.