Orteza na kolano. W jakich sytuacjach używać ortezy stawu kolanowego?

Najczęstsze kontuzje i choroby stawu kolanowego

Skręcenie lub naciągnięcie więzadeł i/lub mięśni kolana powstaje najczęściej na skutek uderzenia lub nagłego skręcenia kolana, gdy siła działająca na staw przekracza wytrzymałość więzadeł i mięśni stabilizujących ten staw. Na ten rodzaj urazu narażone są osoby uprawiające takie sporty jak piłka nożna, koszykówka, biegi po nierównym terenie i jazda na nartach. Objawy urazu to:

• ból narastający podczas ruchu,
• krwiak i zasinienie stawu,
• upośledzenie funkcji kończyny, usztywnienie stawu i zmniejszenie mobilności.

Skręcenie kolana goi się w przeciągu dwóch-trzech tygodni i wymaga zastosowania ortezy na kolano, co odciąży kończynę. Należy również stosować kule łokciowe, które ułatwią przemieszczanie się i pozwolą na wcześniejsze rozpoczęcie pracy fizjoterapeutycznej. Oprócz tego zaleca się schładzanie kończyny, odpowiedni ucisk i unikanie aktywności fizycznej. Brak prawidłowego leczenia może doprowadzić do uszkodzenia ważnych struktur stawu kolanowego, takich jak łąkotki, chrząstka stawowa czy więzadła.

Zwichnięcie kolana i zwichnięcie rzepki to uraz powstający na skutek utraty prawidłowej łączności powierzchni stawowych kości połączonych torebką stawową. W przypadku zwichnięcia stawu kolanowego dochodzi do przerwania struktury więzadeł, a w wielu przypadkach również struktur sąsiednich. Uraz wykazuje tendencję do nawracania i dotyczy głównie osób aktywnych. Objawy zwichnięcia rzepki są dość charakterystyczne i obejmują:

• opuchliznę i zatarcie kształtu stawu kolanowego,
• ból kolana,
• krwiaka i zasinienie,
• ograniczenie fizjologicznego zakresu ruchu w kolanie,
• nadruchomość rzepki oraz jej widoczne przesunięcie.

Leczenie polega na operacyjnym nastawieniu punkcji stawu oraz usunięciu krwiaka. Kończynę w odpowiednim ustawieniu unieruchamia się za pomocą stabilizatora stawu kolanowego. W przypadku lekkich zwichnięć kolana, unieruchomienie wynosi od jednego do dwóch tygodni, natomiast w przypadku uszkodzenia rzepki okres ten wynosi nawet do czterech tygodni. W tym okresie pacjent powinien dodatkowo korzystać z kul łokciowych. Łagodzenie dolegliwości bólowych oraz wzmocnienie efektów regeneracji tkankowej może być mobilizowane przez takie zabiegi jak krioterapia, magnetoterapia oraz elektrostymulacja.

Zapalenie ścięgna (entezopatia) wynika ze zmęczenia i nadużywania ścięgna w wyniku uprawiania takich sportów jak bieganie, jazda na rowerze czy skakanie, które może powodować zapalenie ścięgna rzepki. Nazywa się to kolanem skoczka, które powstaje gdy siła uderzenia po skoku napina zbyt mocno lub zbyt często ścięgno. Objawy zapalenia są dość uciążliwe i obejmują:

• ból narastający podczas ruchu i nieustępujący po odpoczynku,
• tkliwość palpacyjną w miejscu urazu,
• zaczerwienie, obrzęk oraz ocieplenie okolicy uszkodzonego ścięgna,
• sztywność stawową.

Leczenie entezopatii stawu kolanowego jest zależne od jego etiologii. Jeśli zapalenie nie jest rozległe, może wystarczyć leczenie zapobiegawcze w postaci maści przeciwzapalnych i przeciwbólowych. Stosuje się również iniekcje miejscowe z glikokortykosteroidów oraz ostrzykiwanie osoczem bogatopłytkowym, które stymuluje procesy naprawcze. Przewlekłe i rozległe uszkodzenia mogą wymagać interwencji chirurgicznej i wdrożenia zabiegów fizykoterapii, takich jak krioterapia miejscowa, laseroterapia, zabiegi z wykorzystaniem prądu, ultradźwięków czy pola magnetycznego. Redukują one stan zapalny, wspomagają regenerację tkankową i ograniczają ból.

Artretyzm to choroba zwyrodnieniowa stawów, w której następuje stopniowe zużywanie chrząstek stawowych. Dotyczy głównie osób w podeszłym wieku; ponadto ryzyko jest intensyfikowane przez nadmierne obciążanie stawu kolanowego, powtarzające się urazy oraz nadwagę. W wyniku choroby kwas moczowy w organizmie zaczyna się krystalizować i odkładać w postaci kryształków w stawach, tworząc narośle. Głównymi objawami choroby są:

• nagły, silny ból stawów,
• gorączka i osłabienie,
• obrzęk i napięcie skóry wokół stawu,
• guzki dnawe,
• problemy z poruszaniem się,
• przewlekłe zapalenie stawów,
• możliwe zmiany w układzie moczowym jak m.in. zapalenie nerek,
• spadek wagi.

Leczenie artretyzmu z uwagi na przewlekłość choroby jest długofalowe i polega głównie na zapobieganiu jego rozwojowi. Bardzo dużą rolę w tym przypadku odgrywa dieta wykazująca działanie moczopędne oraz obniżająca poziom kwasu moczowego. Wśród leków znajdują się głównie te o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym. W niektórych przypadkach zalecana jest również fizykoterapia, dzięki której możliwe jest prawidłowe poruszanie stawem, w sposób niepowodujący bólu.

Sposób działania ortezy stawu kolanowego

Jednym z najważniejszych etapów leczenia urazów kolana jest jego odpowiednie unieruchomienie za pomocą stabilizatora w postaci gipsu lub ortezy na kolano. Dzięki temu uraz się nie pogłębia, staw zostaje odciążony, a tkanki uzyskują niezbędny czas na regenerację i odbudowę.

Orteza stawu kolanowego z uwagi na wiele możliwości założenia i budowy, może działać w różny sposób. Propriocepcyjna orteza kolana poprzez zastosowanie splotu uciskowego pozwala na lepszą orientację ułożenia własnego ciała w przestrzeni. Do stabilizacji rzepki stosowana jest rzepkowa orteza kolana, która dzięki silikonowemu krążkowi i działaniu propriocepcyjnemu dzianiny kompresyjnej doskonale ją stabilizuje. Do przywrócenia pozycji fizjologicznej rzepki wykorzystuje się też rzepkowo-udową ortezę, która również posiada splot uciskowy.  Więzadłowa orteza na kolano opiera się na wzmocnieniach z zawiasami i pozwala na odciążenie stawu za pomocą systemu trzypunktowego. Z kolei szyna kolanowa pozwala na całkowite unieruchomienie kolana, łagodzi ból i chroni cały staw.

W zależności od przeznaczenia ortez i stabilizatorów mogą one w różnym stopniu usztywniać i stabilizować, a tym samym wykazywać różne działanie: prewencyjne, czyli chroniące przed urazem i ograniczające nieprawidłowe zakresy ruchu, będące przyczyną kontuzji. Średnie usztywnienie wspomaga pracę osłabionych więzadeł, a zaawansowane lub pełne usztywnienie odciąża staw i zmniejsza ból podczas poruszania się.

Kiedy stosować ortezy stawu kolanowego i stabilizatory oraz jak je nosić

Sztywne ortezy stawu kolanowego są stosowane w przypadku urazów i chorób w obrębie tego stawu. Mają na celu redukcję bólu i obrzęku oraz zapewnienie odpowiedniego unieruchomienia kończyny w prawidłowej pozycji. Z kolei elastyczne stabilizatory kolana mogą być wykorzystywane do redukcji bólu i obrzęku u pacjentów mało aktywnych, w przypadku niestabilności i zwiotczenia stawu u pacjentów średnio aktywnych oraz jako ochrona i zapobieganie urazom u osób o wysokim poziomie aktywności fizycznej. Ortezy elastyczne zapewniają proprioceptywne wsparcie kolana w zakresie 15-36 mmHg i są bardzo często wykorzystywane jako wspomaganie w trakcie rehabilitacji. Ortezy elastyczne charakteryzują się anatomicznie ukształtowaną dzianiną i są wygodne w noszeniu. Warto je nosić w celach profilaktyki, gdyż wspomagają one staw w przenoszeniu obciążeń i amortyzują część wstrząsów.

Ortezy sztywne są stosowane w poważniejszych urazach i często mają postać sztywnej ramy z systemem czteropunktowym i zawiasem, który naśladuje naturalne ruchy stawu kolanowego. Mają one kontrolę ruchu kąta wyprostu i zgięcia. Są zakładane przez lekarzy lub specjalistów, ale płaskie sprzączki umożliwiają szybkie zdjęcie i założenie ortezy do celów higieny. Taki rodzaj ortez stawu kolanowego nie tylko zabezpiecza kończynę przed pogłębianiem urazu, ale jej noszenie tworzy również warunki do prawidłowej regeneracji tkankowej. Kontrolowany ucisk wywierany przez prawidłowo dobrany stabilizator przejmuje część pracy mięśni i więzadeł, zapobiega obrzękom i poprawia krążenie, pomimo zmniejszonej aktywności. Ortezy noszone profilaktycznie mogą być zakładane tylko na czas treningów, natomiast te noszone po urazach lub operacjach wolno ściągać jedynie do celów higieny, zgodnie z zaleceniami lekarza. W zależności od przypadku ortez można też ściągać do snu lub odpoczynku.

Przy noszeniu ortezy stawu kolanowego istotne jest jej dobranie nie tylko pod względem przeznaczenia, ale również rozmiaru. Zbyt duży rozmiar nie będzie dostatecznie przylegał, a tym samym nie będzie odpowiednio podtrzymywał stawu. Zbyt ciasny stabilizator z kolei będzie powodował dyskomfort, ale również poważne powikłania jak otarcia, obrzęki, a nawet niedokrwienie czy zapalenie żył. Przed doborem ortezy warto wykonać dokładne pomiary, wybrać ortezy wyposażone w elastyczne taśmy lub zwrócić się o pomoc do ortotyka, lekarza ortopedy lub fizjoterapeuty.

Stabilizator kolana należy zawsze zakładać w pozycji siedzącej, na nogę wyprostowaną w kolanie. W przypadku ortez elastycznych wystarczy je naciągnąć i sprawdzić, czy rzepka znajduje się w odpowiednim miejscu, który często jest pogrubioną tkaniną lub ma na nią specjalny otwór. W przypadku szyny z zapięciami bocznymi należy je najpierw poluzować, a dopiero następnie nasunąć ortezę, tak aby rzepka znajdowała się w wyprofilowanym otworze, szyny przylegały pionowo wzdłuż uda i podudzia, a punkt zgięcia znajdował się centralnie w osi ruchu kolana. Prawidłowo założona orteza nie przemieszcza się nawet podczas ruchu i wywiera delikatny ucisk.

Profilaktyka. Kto jest narażony na kontuzje stawu kolanowego?

Kontuzje kolana dotyczą w większości przypadków sportowców, dlatego najskuteczniejszą profilaktyką jest odpowiednie przygotowanie organizmu do wysiłku i prowadzanie zdrowego trybu życia. Odpowiednio realizowany trening zgodnie z wytycznymi obejmuję rozgrzewkę przygotowująca do większego wysiłku oraz przerwy między kolejnymi aktywnościami, które dają czas na regenerację. Intensywność ćwiczeń powinna być dostosowana do indywidualnych możliwości i opierać się na prawidłowej technice ich wykonywania.

W przypadku uprawiania niektórych sportów jak m.in. bieganie bardzo istotny jest dobór odpowiedniego obuwia oraz unikanie biegania po nierównej i twardej nawierzchni, która szczególnie naraża na uszkodzenia stawu w przedziale przyśrodkowym w okolicy łąkotki przyśrodkowej. Bardzo ważne jest również zachowanie równowagi mięśniowej. Aparat mięśniowy wspomaga pracę stawów oraz znacznie je odciąża. Dla stabilnego ruchu kolana istotną rolę odgrywa czworogłowy i dwugłowy mięsień uda. Jednak przy wykonywaniu zarówno ćwiczeń, uprawiania sportu zawodowo, jak i profilaktycznie, zawsze należy mierzyć siły na zamiary, a nie odwrotnie, gdyż niewłaściwa technika i zbyt forsowne treningi mogą przynieść efekt odwrotny do oczekiwanego i zamiast wzmocnienia powodować kontuzję stawu.

Chcąc zadbać o zdrowe stawy kolanowe, warto zacząć od stóp, gdyż to ich deformacje takie jak haluksy, płaskostopie, odciski czy niewygodne obuwie mogą powodować niewłaściwe ustawienie nóg podczas chodzenia. W przypadku niektórych wad wystarczy zakupić choćby wkładki ortopedyczne, które nie tylko poprawią komfort chodzenia, ale również zadbają o zdrowie stawów kończyn dolnych i kręgosłupa.

Również nadwaga zwiększa ryzyko wystąpienia kontuzji kolana, co ma związek z przenoszeniem w tym przypadku większych obciążeń. Stawy kolanowe dzięki odpowiedniemu dożywieniu swoich struktur wykształcają odpowiednią jakość warstwy maziowej, która chroni stawy przed ścieraniem. Bardzo ważna jest więc codzienna aktywność fizyczna, gdyż stawy kolanowe źle reagują na bezruch. Dlatego, zwłaszcza przy wykonywaniu pracy statycznej, warto wprowadzić spacery do swojej codziennej rutyny i zadbać o odpowiednią dietę. Zbilansowane składniki odżywcze zapewnią odpowiednią wagę ciała, a dzięki stymulacji proteoglikanów i kolagenu związują one maź stawową, ograniczają zużycie tkanki chrzęstnej, a tym samym zapewniają stawom wysoką elastyczność. Należy pamiętać również o prawidłowym nawodnieniu organizmu, gdyż tkanka chrzęstna stawowa składa się w 80% z wody.

Rehabilitacja stawu kolanowego

Rehabilitacja kolana może mieć na celu zmniejszenie bólu, zwiększenie zakresu ruchu stawu, wzmocnienie mięśni lub przywrócenie ich prawidłowej długości. Fizjoterapia i ćwiczenia w czasie okresu rekonwalescencji powinny objąć nie tylko kończynę chorą lub po urazach, gdzie nadrzędnym jej zadaniem jest zapobieganie zastaniu kończyny, utraty masy mięśniowej i redukcja obrzęku, ale również kończynę zdrową, która jest narażona w tym okresie na przenoszenie większych obciążeń. Wśród najczęściej wybieranych rodzajów fizykoterapii stosuje się te, które korzystnie wpływają na stabilizację i poprawę czucia głębokiego kończyny. Zabiegi z wykorzystaniem lasera wspomagają syntezę nowych włókien kolagenowych, tym samym umożliwiają m.in. szybszy zrost pękniętej łąkotki. Pole magnetyczne korzystnie wpływa na minimalizację bólu, szybszą regenerację tkankową oraz resorpcje wysięków. Z kolei krioterapia redukuje obrzęki i poprawia ukrwienie. Zarówno ćwiczenia, jak i przeprowadzone zabiegi powinny być dobierane do stanu zdrowia i możliwości pacjenta przez fizjoterapeutę i lekarza prowadzącego, a ich intensywność powinna być stopniowo zwiększana.

Plusy i minusy stabilizatora na kolano

Główną zaletą stabilizatorów stawu kolanowego jest minimalizacja wad, z jakimi zmaga się opatrunek gipsowy. Przede wszystkim gips zakładany jest na kończynę obrzękniętą nawet na kilka tygodni, co powoduje, że po zejściu opuchlizny gips staje się zbyt luźny, co powoduje otarcia, których do czasu zdjęcia gipsu nie można odpowiednio pielęgnować. Orteza na kolano w tym przypadku daje możliwość nawet codziennego dostosowywania odpowiedniego ucisku. Ponadto zbyt ciasno założoną ortezę zawsze można poluzować, a źle dopasowany gips może powodować niedowład uciśniętego nerwu, drętwienie kończyny, a zbyt mocny ucisk na naczynia krwionośne może prowadzić do miejscowej martwicy skóry. Istotną zaletą ortez kolana jest możliwość rozpoczęcia wcześniejszej rehabilitacji oraz możliwość prostego i szybkiego zakładania ortezy do celów higieny. Stabilizator stawu kolanowego w postaci ortezy jest ponadto znacznie bardziej komfortowy w noszeniu niż opatrunek gipsowy.

Inne rodzaje ortez

Orteza ma za zadanie przede wszystkim stabilizować staw. Dlatego, z uwagi na różnorodność połączeń stawowych i ich budowę fizjologiczną, wyróżnia się kilka podstawowych rodzajów ortez.

• Ortezy kończyny górnej, czyli nadgarstka, łokcia i barku. Pierwsze z nich często noszone są przez osoby narażone na zespół cieśni nadgarstka, powodowany powtarzaniem tych samych ruchów dłoni, np. podczas pracy biurowej. Drugi rodzaj, czyli ortezy łokcia dotyczą głównie sportowców, u których staw jest narażony na większe przeciążenia i będące ich wynikiem entezopatie. Z kolei ortezy barku kojarzone są głównie z unieruchomieniem kończyny w optymalnej pozycji po wypadkach i poważnych urazach.
• Ortezy kończyny dolnej, to wspomniane już ortezy na kolano, ale również ortezy biodra i stawu skokowego. Ortezy biodra unieruchamiają staw w przypadku urazów i kontuzji, natomiast ortezy stawu skokowego, podobnie jak ortezy kolana, mogą być również stosowane profilaktycznie podczas uprawiania sportów.
• Ortezy kręgosłupa spotykane są znacznie rzadziej i mają formę kołnierzy ortopedycznych, pasów lub gorsetów odciążających plecy. Stosuje się je po wypadkach komunikacyjnych.