Rak jądra – objawy i sposoby leczenia

Rak jądra – czym jest?

Jądra to podstawowe męskie narządy rozrodcze. Stanowią parzysty narząd mieszczący się na zewnątrz jamy brzusznej w mosznie (w okolicy męskiego krocza). Moszna, będąca workiem skórno-powięziowym, odpowiada za utrzymanie prawidłowej temperatury, która powinna być o 4°C niższa niż temperatura ciała. Jądra pełnią dwie istotne funkcje w organizmie mężczyzny: produkują gamety, czyli plemniki oraz wydzielają hormony, przede wszystkim testosteron. W rozwoju płodowym powstają w obrębie jamy brzusznej, następnie około 28 tygodnia ciąży oba jądra zstępują do moszny. Niezajście tego procesu nazywane jest wnętrostwem. Sprzyja ono powstawaniu raka jądra i może doprowadzić do zatrzymania produkcji plemników, czego skutkiem jest niepłodność. Sam nowotwór jądra natomiast – wcześnie rozpoznany i leczony – nie oznacza końca płodności. Bywa, że płodność zostanie zaburzona w następstwie leczenia uzupełniającego, ale w takim wypadku po pewnym czasie wraca do normy. Choć oczywiście zdarzają się przypadki całkowitej utraty płodności jako powikłanie po leczeniu, zwłaszcza radioterapii. Dlatego lekarz powinien poinformować pacjenta o takim ryzyku i zaproponować mu oddanie nasienia do banku nasienia.

Nowotwory jądra stanowią 1,6% zachorowań na nowotwory złośliwe u mężczyzn, ale wśród młodych dorosłych (20-44 lat) są najczęściej występującym nowotworem złośliwym (25% zachorowań w tej grupie wiekowej). Corocznie notuje się ponad tysiąc nowych przypadków, w tym 150 śmiertelnych. Rak jądra zwykle rozwija się jako nowotwór zarodkowy, na skutek nieprawidłowego przekształcenia komórek germinalnych, tworzących plemniki. Może przybrać jedną z dwóch form, różniących się budową i przebiegiem choroby. Są to nasieniaki, stanowiące około 25-50% przypadków oraz nienasieniaki. Zmiany nowotworowe mogą powstać ze wszystkich tkanek jądra i mieć charakter złośliwy lub niezłośliwy. Gdy w wyniku niekontrolowanego rozrostu komórki tworzą guz naciekający okoliczne tkanki, mamy do czynienia z nowotworem złośliwym. Ma on potencjał przenikania do naczyń krwionośnych i chłonnych, tworząc przerzuty. Określenie rodzaju nowotworu pozwala na właściwą terapię i dobór metody leczenia.

Przyczyny raka jądra

Chociaż najczęściej rozwój zmian nowotworowych obserwuje się wraz ze starzeniem organizmu, rak jądra to choroba młodych mężczyzn. Natomiast nawet w zaawansowanym stadium, kiedy to występują przerzuty, jest chorobą w większości uleczalną. W Polsce z diagnozą nowotworu złośliwego jądra żyje ok. 14 tys. mężczyzn, co jest konsekwencją wysokiej przeżywalności chorych z tym nowotworem.

Do czynników ryzyka, zwiększających możliwość zachorowania na raka jądra zaliczamy:

• Rasę kaukaską – mężczyźni rasy białej chorują czterokrotnie częściej niż mężczyźni rasy czarnej.
• Wnętrostwo, kiedy to po urodzeniu jądro lub oba jądra nie zeszły prawidłowo do moszny.
• Zespół Klinefeltera — jest to wrodzony zespół związany z nieprawidłowościami materiału genetycznego.
• Występowanie nowotworu jądra u krewnych pierwszego stopnia (ojciec lub brat).
• Obecność w przeszłości nowotworu zarodkowego w przeciwległym jądrze. Ryzyko zachorowania na nowotwór drugiego jądra wynosi około 5%.
• Bezpłodność.
• Niekorzystne zmiany środowiskowe.

Często wymienianym, niesłusznie, czynnikiem ryzyka rozwoju raka jądra są urazy jądra, jednak badania naukowe nie potwierdzają tej teorii. Okazuje się, że uraz jedynie zwraca uwagę mężczyzny na istniejącego już guza w jądrze.

Rak jądra – rodzaje

Ponad 95% nowotworów jąder wywodzi się z komórek rozrodczych, czyli z tych komórek, z których ostatecznie mają rozwinąć się plemniki. Najczęściej to nowotwór zarodkowy jądra.

Wyróżniamy następujące postacie inwazyjnego nowotworu zarodkowego jądra:

• Nasieniak typowy (Seminoma typicum).
• Nasieniak spermatocytarny (Seminoma spermatocyticum).
• Rak zarodkowy typu dorosłych (Carcinoma embryonale).
• Rak zarodkowy t. dziecięcego, guz pęcherzyka żółtkowego (Yolk Sac Tumor).
• Kosmówczak (Chorioncarcinoma).
• Potworniak niedojrzały i dojrzały (Teratoma immaturumi Teratoma maturum).

Z uwagi na specyficzne zachowanie kliniczne nasieniaka typowego w czystej postaci oraz wysoką wrażliwość tego nowotworu na promieniowanie jonizujące, pacjentów z nowotworem zarodkowym dzielimy na dwie grupy:

• Pacjenci z czystym nasieniakiem – to 25-35% chorych na nowotwór zarodkowy jądra. Ta postać nowotworu stwierdzana jest najczęściej w czwartej dekadzie życia. Zwykle jest to nasieniak typowy, nowotwór złośliwy, czyli z potencjałem przerzutowania, jednak te powstają stosunkowo późno. Nowotwór ten ma mniej agresywny przebieg i odznacza się wysoką wrażliwością na promieniowanie jonizujące. Nasieniak spermatocytarny jest rzadką postacią nowotworu, który niemal nigdy nie daje przerzutów.
• Pacjenci z nienasieniakiem. Ten typ budowy guza pojawia się u nieco młodszych chorych, zwykle w trzeciej dekadzie życia. Guz ten może się składać z jednego typu utkania lub wielu typów zmieszanych ze sobą. Jeśli nasieniakowi towarzyszy inny rodzaj utkania nowotworowego to chorego przydzielamy do grupy nienasieniaków.

Jakie są objawy raka jądra?

Samobadanie jąder może uratować życie.

Typowym objawem nowotworu jądra jest pojawienie się guzka lub zmiana konsystencji jądra. Guz jest wyraźnie twardszy od prawidłowego miąższu jądra, jest niebolesny i niemożliwy do oddzielenia. Ta cecha odróżnia guz nowotworowy jądra od zapalenia najądrza. Czasem całe jądro staje się twarde, wyraźnie cięższe i powiększone. Moszna może być napięta i zaczerwieniona. Rzadko obserwuje się silny ból – ten objaw występuje wówczas,  gdy dołącza się stan zapalny. Pacjenci zwykle skarżą się na uczucie dyskomfortu lub pobolewanie.

W związku z wydzielaniem przez guz do krwi pewnych substancji o działaniu hormonalnym, u ok 7% pacjentów stwierdza się ginekomastię. W zaawansowanych przypadkach nowotworu zarodkowego mogą dołączać się objawy wynikające z obecności przerzutów, takie jak: osłabienie i spadek masy ciała, bóle brzucha, powodowane powiększeniem węzłów chłonnych zaotrzewnowych, powiększenie węzłów chłonnych nadobojczykowych, kaszel, duszność i krwioplucie (przerzuty raka jądra do płuc), bóle kostne (przerzuty do kości) oraz neurologiczne objawy raka jądra (w przypadku przerzutów do mózgu). Niektóre guzy jądra nasilają cechy męskie (zwiększone owłosienie skóry, wzrost masy mięśniowej).

Niestety pierwsze sygnały są bardzo często bagatelizowane, a im wcześniej wykryjemy nowotwór, tym leczenie będzie krótsze i mniej skomplikowane, a wyniki lepsze. Niskie zaawansowanie choroby daje pacjentowi doskonałe rokowania i ogromne szanse na trwałe wyleczenie. Dlatego tak istotne jest regularne, comiesięczne samobadanie jąder i szybkie reagowanie na jakiekolwiek wątpliwości.

Rak jądra – diagnostyka

W trakcie diagnostyki podejrzanych zmian w jądrze wykonywane są następujące badania:

• USG jąder.
• Badanie krwi, w którym ocenione zostanie stężenie biologicznych markerów nowotworowych typowych dla raka jądra. Ich stężenie jest zwiększone w ok. 80 proc. raków jądra. Markery te to:
• βhCG, czyli ludzka gonadotropina kosmówkowa typu beta – jest to ten sam hormon, który pojawia się u kobiet we wczesnej ciąży i to jego stężenie jest badane w testach ciążowych.
• AFP, czyli α-fetoproteina.
• LDH, czyli dehydrogenaza mleczanowa.

W przypadku raka jądra markery nowotworowe pełnią ważną rolę przy ocenie zaawansowania choroby oraz rokowań chorego. Ponadto markery nowotworowe są niezbędne przy ustalaniu właściwego leczenia, w monitorowaniu stanu pacjenta po zakończeniu leczenia jak i w wykrywaniu nawrotów.

Rozszerzeniem diagnostyki raka jądra jest:

• Tomografia komputerowa klatki piersiowej.
• Tomografia komputerowa jamy brzusznej i miednicy.
• Tomografia komputerowa mózgu.
• Rezonans magnetyczny mózgu.
• Scyntygrafia kości.

Wyniki tych badań pozwalają lekarzom ustalić, czy są obecne przerzuty i ocenić zaawansowanie choroby. Chorzy na raka jądra powinni mieć też wykonane badania oceniające stan hormonalny i płodność, czyli ocenę stężenia testosteronu, hormonu luteinizującego (LH) i hormonu folikulotropowego (FSH).

Jakie są sposoby leczenia nowotworów jądra?

W leczeniu raka jądra stosuje się leczenie chirurgiczne, chemioterapię i radioterapię. Często metody te są łączone, a wybór terapii zależy od:

• Rodzaju histopatologicznego guza (nasieniak / nienasieniak).
• Stopnia zaawansowania choroby.
• Czynników ryzyka rozsiewu (rokowań).

Pierwszym etapem, wdrażanym niezależnie od zaawansowania nowotworu, jest całkowite wycięcie jądra, czyli orchidektomia. Zabieg ten jest niezbędny, wykonywany tylko po stronie, w której wystąpił guz. Ubytek może zostać zastąpiony poprzez sztuczny implant wypełniony płynem. Badania mikroskopowe wyciętej tkanki, pozwalają określić rodzaj raka i zaplanować dalsze działania. Jeśli wyniki wykluczą możliwe przerzuty nowotworu, najczęściej na tym etapie kończy się leczenie. Tylko w niektórych przypadkach stosuje się, krótką terapię uzupełniającą.

Jednak gdy stwierdzona zostanie obecność przerzutów, dalsze leczenie jest niezbędne. Wdrażana zostaje wtedy chemioterapia i/lub radioterapia. 

W przypadku bardzo podatnych na radioterapię nasieniaków przeprowadza się radioterapię adjuwantową węzłów chłonnych okołoaortalnych oraz miednicy. U pacjentów z odpornym na radioterapię nienasieniakiem, stosuje się chemioterapię. Po jej zakończeniu i unormowaniu poziomu markerów usuwa się operacyjnie przetrwałe guzy nowotworowe (tzw. zmiany resztkowe) z jamy brzusznej oraz zmiany z innych miejsc, np. przerzuty płucne.

Przebieg raka jądra jest gwałtowny, ale jednocześnie dobrze poddaje się leczeniu i wcześnie wykryty daje duże szanse na pełne wyleczenie.