Żywienie dojelitowe to leczenie, polegające na podawaniu substancji odżywczych drogą inną niż doustna . Stosuje się je u osób, które nie mogą odżywiać się tradycyjnie lub forma ta jest niewystarczająca. Metoda ta może być prowadzona w szpitalach, hospicjach, placówkach opieki długoterminowej oraz w domu pacjenta.
Jeśli funkcje przewodu pokarmowego są prawidłowe, podaży żywności dokonuje się przez zgłębniki, czyli sondy dożołądkowe, dojelitowe lub przetoki odżywcze. Skład mieszanek pokarmowych wytwarzanych przemysłowo jest starannie opracowany, a diety są zbilansowane i dostosowane do potrzeb pacjenta.
W przypadku czasowego wdrożenia żywienia dojelitowego zakładany jest zgłębnik do żołądka lub do jelita cienkiego. Grube zgłębniki dożołądkowe, stosowane do podawania zwykłej zmiksowanej diety kuchennej, powinny być utrzymywane maksymalnie dziesięć dni. Po tym czasie, jeśli terapia ma być kontynuowana, należy zastosować cienki zgłębnik poliuretanowy lub silikonowy do podaży diety wyłącznie przemysłowej o płynnej konsystencji.
W przypadku długoterminowego żywienia dojelitowego, trwającego często przez całe życie pacjenta, konieczne jest założenie przetoki odżywczej. Najczęściej stosowaną obecnie jest przezskórna endoskopowa gastrostomia, tzw.PEG. Zgłębnik wprowadzany jest przez ścianę jamy brzusznej do żołądka przy pomocy gastroskopu i może być stosowany przez lata. Warunkiem dla wprowadzenia tej metody leczenia żywieniowego u pacjenta jest drożność przełyku.
Podobną procedurą cechuje się PEJ, czyli przezskórna endoskopowa jejunostomia. W tym przypadku jednakże zgłębnik zakładany jest przez lekarza bezpośrednio do jelita.
Żywienie dojelitowe u pacjenta – wskazania i przeciwwskazania
Niedożywienie to stan, który wynika z zaburzeń wchłaniania lub spożycia składników odżywczych. Jego następstwem są zmiany przekładające się na upośledzenie aktywności psychofizycznej organizmu.
Żywienie dojelitowe może być zalecone pacjentom w różnym wieku. Wykorzystuje się je w przypadku chorób mogących doprowadzić do pogorszenia stanu odżywienia oraz z powodu trudności lub braku możliwości spożycia odpowiedniej ilości pokarmu. Wskazaniem do leczenia żywieniowego mogą być choroby neurologiczne, onkologiczne, choroby zapalne jelit, mukowiscydoza oraz wiele innych schorzeń takich jak:
- powikłania po udarze mózgu,
- stwardnienie zanikowe boczne lub stwardnienie rozsiane,
- miastenia oraz miopatia,
- choroba Parkinsona czy Alzheimera,
- Choroba Leśniowskiego-Crohna
- psychogenne zaburzenia odżywiania,
- choroby zakaźne np. przy wyniszczeniu w AIDS,
- mózgowe porażenie dziecięce,
Leczenie żywieniowe wprowadzane jest w przebiegu nowotworów głowy, jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, a także w okresie chemio- i radioterapii. Wszelkiego rodzaju zaburzenia połykania, zwężenia górnego odcinka przewodu pokarmowego, zaburzenia trawienia, wchłaniania oraz powikłania pooperacyjne również są wskazaniem do żywienia dojelitowego.
Istnieją jednak ograniczenia, przez które nie można zastosować tego typu terapii. Należą do nich:
- niedrożność przewodu pokarmowego,
- atonia żołądka i jelit,
- ciężkie oparzenia,
- uraz wielonarządowy,
- ostre stany zapalne jamy brzusznej.
Jak przebiega żywienie dojelitowe?
Żywienie dojelitowe ma na celu dostarczyć organizmowi wszystkie składniki odżywcze inaczej niż doustnie. W tym celu konieczne jest założenie lub wytworzenie specjalnego dojścia (przetoki) i założenie sztucznego dostępu do żołądka lub jelita. Procedurę tą powinien wykonać lekarz przeszkolony w tym zakresie.
W żywieniu dożołądkowym lekarz stosuje:
- zgłębniki nosowo-żołądkowe,
- gastrostomię klasyczną,
- PEG (Przezskórna Endoskopowa Gastrostomia).
Natomiast w żywieniu dojelitowym wykorzystuje:
- zgłębniki nosowo-jelitowe,
- jejunostomię,
- mikrojejunostomię.
W obydwu przypadkach pokarm podawany jest metodą bolusa, grawitacyjnie lub przez pompę. Bolus to podaż żywności specjalnej przy użyciu strzykawki o dużej objętości. Liczba podań wynosi od czterech do sześciu dziennie. Mikrobolusy to karmienie przy użyciu mniejszych strzykawek, za to z większą częstotliwością, od sześciu do dziewięciu razy na dobę. Pompa dojelitowa lub metoda grawitacyjna umożliwia podaż pokarmu w sposób ciągły. Czas trwania karmienia jest dostosowywany do stanu chorego, rodzaju dostępu oraz objętości żywności.
Mieszanki żywieniowe oraz płyny podawane są bezpośrednio do zgłębników dojelitowych (tzw. sond odżywczych) lub przetok. Stosuje się wyłącznie mieszanki przemysłowe. Zmiksowana dieta kuchenna nie pokrywa pełnego zapotrzebowania na substancje odżywcze; ponadto może powodować zapychanie i uszkodzenie przetok. Zakończenie leczenia może odbyć się wyłącznie decyzją lekarza; gdy chory może już odżywiać się doustnie, w przypadku jakichkolwiek powikłań lub zmian na żywienie pozajelitowe.
Żywienie dojelitowe w domu
Żywienie dojelitowe w domu przeznaczone jest dla pacjentów, którzy nie wymagają dalszej hospitalizacji, a ich stan zdrowia pozwala na kontynuowanie terapii w warunkach domowych. Leczenie odbywa się poprzez podaż gotowych diet przemysłowych bezpośrednio do przewodu pokarmowego poprzez założony do niego sztuczny dostęp (zgłębnik lub PEG).
Kwalifikacji pacjenta dokonuje lekarz, a następnie Poradnia Żywieniowa prowadzi dalszy kompleksowy program opieki. Plan żywienia ustalany jest indywidualnie, a pacjenci, rodzina i opiekunowie są specjalnie przygotowywani do samodzielnej opieki. Niezbędne są też wizyty oraz badania kontrolne. Produkty żywieniowe, sprzęt oraz środki dezynfekcyjne i opatrunkowe są dostarczane do domu pacjenta. Procedura jest w całości refundowana przez NFZ.
Konieczne jest przestrzeganie zasad higieny oraz postępowania podczas procedur związanych z podawaniem żywności dojelitowej. Czas gojenia po założeniu gastrostomii endoskopowej typu PEG wynosi średnio 14 dni. Właściwa pielęgnacja redukuje ryzyko infekcji i podrażnień. Początkowo opatrunki powinny być zmieniane codziennie, a po tygodniu co dwa-trzy dni. Po całkowitym wygojeniu skóry zaleca się używanie wyłącznie środków odkażających typu softsept. Pierwsza podaż pokarmu nie powinna odbyć się wcześniej niż sześć do ośmiu godzin po założeniu przetoki. W celu zwiększenia bezpieczeństwa pacjenta zaleca się używanie sprzętów jednorazowych oraz sprawdzanie żywności przed jej podaniem (stan i zawartość opakowań oraz termin przydatności spożycia).