Terapia IHHT, czyli przerywanej hipoksji-hiperoksji, to bezinwazyjna metoda polegająca na oddychaniu mieszankami gazów o precyzyjnie kontrolowanym stężeniu tlenu. W praktyce oznacza to cykliczne wdychanie powietrza o obniżonej zawartości tlenu (faza hipoksji), po której następuje faza z powietrzem wzbogaconym w tlen (hiperoksja). Metoda ta czerpie inspirację z treningu wysokogórskiego, znanego jako trening przerywanej hipoksji (IHT), jednak z jedną zasadniczą modyfikacją: zamiast powrotu do zwykłego powietrza, stosuje się aktywną hiperoksję (zazwyczaj 30-40% tlenu), co, jak się okazało, potęguje adaptacyjną odpowiedź organizmu. Wagę tego mechanizmu podkreśla Nagroda Nobla z fizjologii i medycyny, przyznana w 2019 roku odkrywcom molekularnych podstaw adaptacji komórek do zmian w dostępności tlenu.
Jak działa terapia IHHT na poziomie komórkowym
Działanie IHHT opiera się na zjawisku mitohormezy. Zgodnie z tą zasadą, bodziec, który w dużej dawce jest szkodliwy, w niewielkiej, kontrolowanej ilości wywołuje korzystną reakcję obronną. W tym przypadku kontrolowanym stresorem jest właśnie hipoksja. Głównym celem terapii są mitochondria - komórkowe centra energetyczne, które odpowiadają za produkcję ATP[3]. Ich dysfunkcja jest uznawana za jedną z przyczyn wielu chorób przewlekłych oraz procesów starzenia. Terapia IHHT działa jak swoisty "trening komórkowy", który poprzez łagodny stres wzmacnia i optymalizuje pracę całego aparatu mitochondrialnego.
Selekcja i odnowa mitochondriów
Kluczowym procesem w IHHT jest selekcja i odnowa populacji mitochondriów. Faza hipoksji działa na te organelle jak test wysiłkowy. Starsze, uszkodzone lub nieefektywne energetycznie mitochondria nie radzą sobie z ograniczoną dostępnością tlenu. W odpowiedzi komórka uruchamia mechanizmy kontroli jakości, takie jak mitofagia, czyli selektywne usuwanie uszkodzonych mitochondriów[3]. Równocześnie ten sam sygnał stresu hipoksyjnego pobudza biogenezę mitochondrialną, czyli tworzenie zupełnie nowych, zdrowych i wydajnych organelli. W rezultacie pula mitochondriów w komórkach zostaje "odmłodzona" i staje się bardziej sprawna metabolicznie.
Regulatory molekularne: HIF-1 i Nrf2
Ta złożona maszyneria komórkowa jest zarządzana przez precyzyjne regulatory molekularne. Pierwszym z nich jest czynnik indukowany hipoksją (HIF-1)[4]. W normalnych warunkach tlenowych ulega on degradacji, jednak w stanie niedotlenienia stabilizuje się i aktywuje geny odpowiedzialne za adaptację organizmu. Pobudza między innymi produkcję erytropoetyny (EPO), zwiększając zdolność krwi do transportu tlenu[5], oraz czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego (VEGF), co prowadzi do tworzenia nowych naczyń krwionośnych. Drugim regulatorem jest Nrf2, aktywowany podczas fazy reoksygenacji. Uruchamia on produkcję wewnętrznych enzymów antyoksydacyjnych (np. dysmutazy ponadtlenkowej - SOD), wzmacniając naturalną tarczę ochronną komórek[4].
Różnica między hipoksją terapeutyczną a patologiczną
O biologicznym efekcie hipoksji decyduje jej "dawka" - intensywność, czas trwania i schemat podawania. Terapia IHHT wykorzystuje łagodną lub umiarkowaną hipoksję (stężenie tlenu 9-16%) w krótkich, pulsacyjnych i precyzyjnie kontrolowanych epizodach. Taki schemat prowadzi do pożądanej, adaptacyjnej aktywacji szlaku HIF-1. W przeciwieństwie do tego hipoksja patologiczna, występująca na przykład w ciężkim, nieleczonym bezdechu sennym, jest chroniczna i głęboka (stężenie tlenu spada nawet do 2-8%). To z kolei prowadzi do szkodliwej, prozapalnej nadaktywacji tych samych mechanizmów[6].
Zastosowania i korzyści terapeutyczne
Wszechstronność IHHT wynika z jej fundamentalnego działania. Poprawiając produkcję energii na poziomie komórkowym, terapia wpływa korzystnie na funkcjonowanie niemal każdego układu i narządu. Nie jest to leczenie objawowe, skupione na pojedynczym symptomie, lecz terapia fundamentalna, która oddziałuje na podstawy fizjologii komórki.
Medycyna sportowa i wydolność fizyczna
W sporcie IHHT jest narzędziem służącym do poprawy wydolności. Stymulacja produkcji EPO przekłada się na zwiększenie liczby czerwonych krwinek i stężenia hemoglobiny, co podnosi pojemność tlenową krwi. Z kolei angiogeneza wywołana przez VEGF poprawia ukrwienie i wykorzystanie tlenu w mięśniach. Prowadzi to do wzrostu wydolności tlenowej (VO2max), przyspieszenia regeneracji po wysiłku i skuteczniejszej prewencji zespołu przetrenowania.
Choroby metaboliczne i sercowo-naczyniowe
Terapia wykazuje potencjał w prewencji i leczeniu wspomagającym chorób cywilizacyjnych. Badania kliniczne, jak NCT06451601, oceniają jej skuteczność w redukcji tkanki tłuszczowej u pacjentów z otyłością[7]. Terapia może również poprawiać wrażliwość komórek na insulinę, co ma znaczenie w leczeniu insulinooporności i cukrzycy typu 2. Ponadto obszerna metaanaliza z udziałem ponad 400 pacjentów potwierdziła bezpieczeństwo i skuteczność IHHT u starszych osób z chorobami układu krążenia, wykazując statystycznie istotną redukcję tętna spoczynkowego oraz ciśnienia krwi[1].
Zastosowania neurologiczne i funkcje poznawcze
Mózg, jako organ o ogromnym zapotrzebowaniu energetycznym, jest szczególnie wrażliwy na dysfunkcję mitochondriów. Wstępne badania sugerują, że IHHT może przynosić korzyści pacjentom z chorobami Alzheimera i Parkinsona poprzez poprawę mikrokrążenia mózgowego, działanie neuroprotekcyjne oraz redukcję stanu zapalnego w układzie nerwowym[8]. Jednym z najczęściej zgłaszanych efektów jest poprawa klarowności myślenia, koncentracji i redukcja tzw. "mgły mózgowej", która często towarzyszy zespołowi przewlekłego zmęczenia.
Stany zapalne, odporność i medycyna anti-aging
IHHT wykazuje działanie modulujące i przeciwzapalne, co potwierdzają badania wskazujące na obniżenie poziomu markerów zapalnych, takich jak białko C-reaktywne (CRP). Terapia jest coraz częściej stosowana jako metoda rehabilitacji u pacjentów z zespołem long COVID, pomagając w redukcji chronicznego zmęczenia. Ponadto IHHT celuje bezpośrednio w mitochondrialną teorię starzenia. Poprzez eliminację starych mitochondriów i stymulację tworzenia nowych, terapia wpływa na biologiczną młodość komórek, co przekłada się na wzrost witalności.
Przebieg i personalizacja terapii
Skuteczność i bezpieczeństwo terapii IHHT zależą od jej prawidłowego przeprowadzenia, a przede wszystkim od personalizacji protokołu. Stosowanie uniwersalnych, szablonowych ustawień jest nieefektywne, dlatego profesjonalna terapia musi opierać się na diagnostyce i stałym monitorowaniu reakcji pacjenta.
Kwalifikacja, przebieg sesji i monitorowanie
Przed rozpoczęciem cyklu zabiegów pacjent przechodzi kwalifikację, która obejmuje diagnostykę (np. ocenę poziomu stresu oksydacyjnego) oraz szczegółowy wywiad lekarski. Typowa sesja trwa 40-60 minut. Pacjent odpoczywa w pozycji leżącej, oddychając przez maskę. Podczas zabiegu powtarzanych jest kilka lub kilkanaście cykli, na przykład 5-7 minut hipoksji (przy stężeniu tlenu 9-16%) i 2-5 minut hiperoksji (30-40% tlenu)[7]. Przez cały czas pacjent jest podłączony do pulsoksymetru, który monitoruje nasycenie krwi tlenem (SpO₂) oraz tętno. Zazwyczaj zaleca się wykonanie serii od 10 do 15 zabiegów[3].
Koncepcja "dawki" w IHHT
Precyzyjne dobranie "dawki" hipoksji decyduje o tym, czy efekt będzie terapeutyczny, czy szkodliwy. Jest to złożony parametr, na który składają się: intensywność hipoksji (% stężenia tlenu), czas trwania epizodów, liczba cykli w trakcie sesji oraz częstotliwość zabiegów. Badania naukowe pozwoliły określić, że bezpieczna i korzystna "niska dawka" (9-16% tlenu, 3-15 epizodów dziennie) prowadzi do pożądanych efektów adaptacyjnych[6].
Przeciwwskazania i bezpieczeństwo
Terapia IHHT ma wysoki profil bezpieczeństwa, istnieją jednak pewne przeciwwskazania:
- przeciwwskazania bezwzględne - obejmują stany ostre i niestabilne, takie jak ostra niewydolność oddechowa lub krążeniowa, ostra infekcja z gorączką, niestabilna choroba wieńcowa, zawał serca lub udar mózgu w ostrej fazie, aktywne choroby nowotworowe oraz ciąża.
- przeciwwskazania względne - wymagają szczególnej ostrożności i indywidualnej oceny lekarskiej. Należą do nich m.in. niekontrolowane nadciśnienie tętnicze, ciężka postać POChP, niekontrolowana lekami padaczka czy cukrzyca typu 1.
Skutki uboczne są rzadkie i zazwyczaj łagodne, jak lekkie zawroty głowy lub senność po zabiegu[8].
Terapia pasywna (spoczynkowa) a aktywna (z wysiłkiem)
Terapię IHHT można realizować w dwóch wariantach. Terapia pasywna (IHHE) jest przeprowadzana w całkowitym spoczynku[8] i jest przeznaczona dla pacjentów w trakcie rekonwalescencji, z chorobami przewlekłymi lub osób nastawionych na regenerację[3]. Terapia aktywna (IHHT) łączy protokół oddechowy z lekkim wysiłkiem fizycznym, najczęściej na cykloergometrze[8]. Połączenie bodźców silniej aktywuje adaptacje w tkance mięśniowej i jest skierowane głównie do sportowców oraz osób w dobrej kondycji fizycznej[2].
Technologia w terapii IHHT: system hypoxbreath®
Realizacja precyzyjnej i spersonalizowanej terapii IHHT wymaga zaawansowanej technologii. Jednym z wiodących na rynku urządzeń jest system hypoxbreath® niemieckiej firmy Telmed Medizintechnik GmbH, posiadającej certyfikaty zarządzania jakością ISO 9001 oraz ISO 13485 dla producentów wyrobów medycznych[9].
Certyfikacja medyczna i specyfikacja
Urządzenia z serii hypoxbreath® med są certyfikowanymi wyrobami medycznymi klasy IIa, zgodnymi z europejską regulacją MDR 2017/745[10]. Oznacza to, że przeszły kompleksowe testy potwierdzające ich bezpieczeństwo i skuteczność. Zaawansowane modele pozwalają na płynną regulację stężenia tlenu w zakresie hipoksji do 7,5% oraz hiperoksji do 34%[11].
Zaawansowane funkcje personalizacji
System hypoxbreath® został zaprojektowany jako platforma terapeutyczna. Jego funkcja inteligentnego biofeedbacku w czasie rzeczywistym monitoruje reakcję fizjologiczną pacjenta (przede wszystkim SpO₂) i na tej podstawie dynamicznie dostosowuje parametry mieszanki gazowej, utrzymując terapię w optymalnym "oknie terapeutycznym"[11]. Urządzenie posiada także zintegrowany moduł do analizy zmienności rytmu serca (HRV), co pozwala ocenić reakcję autonomicznego układu nerwowego. Unikalna funkcja wielopoziomowej kontroli faz umożliwia zaprogramowanie różnych parametrów dla każdego cyklu w ramach jednej sesji[10].
Holistyczne wsparcie zdrowia mitochondrialnego
Pełen potencjał terapii IHHT można uwolnić, gdy staje się ona elementem szerszej, zintegrowanej strategii dbania o zdrowie mitochondrialne. IHHT wysyła do komórek sygnał do budowy nowych "elektrowni", ale aby proces ten przebiegł sprawnie, organizm potrzebuje odpowiednich "materiałów budowlanych" i sprzyjającego środowiska.
Dieta i suplementacja
Odpowiednie odżywianie jest fundamentem. Dieta wspierająca mitochondria powinna być bogata w zdrowe tłuszcze, zwłaszcza kwasy omega-3 i jednonienasycone, które są budulcem błon mitochondrialnych. Ważne są też antyoksydanty z warzyw i owoców jagodowych. Warto ograniczyć cukry proste i tłuszcze trans. W niektórych przypadkach cennym uzupełnieniem może być celowana suplementacja:
- koenzym Q10 (Ubichinon) - jest niezbędnym elementem łańcucha transportu elektronów w mitochondriach.
- PQQ (Pirolochinolinochinon) - to silny stymulator biogenezy mitochondrialnej, działający synergistycznie z koenzymem Q10.
Synergia z innymi metodami hormetycznymi
Połączenie IHHT z innymi interwencjami o działaniu mitohormetycznym tworzy silny efekt synergii. Należą do nich między innymi wysokointensywny trening interwałowy (HIIT)[12], post przerywany i ograniczenia kaloryczne (indukujące mitofagię) oraz ekspozycja na zimno (krioterapia) i ciepło (sauna). Dla pacjentów osłabionych, którzy nie mogą podjąć wysiłku, pasywna terapia IHHT może służyć jako "pomost", pozwalający odzyskać energię i stopniowo włączyć aktywność fizyczną do codziennej rutyny[3].
Przypisy
- ↑ Safety and Efficacy of Intermittent Hypoxia Conditioning as a New ...
- ↑ IHHT – Intermittent Alternating Hypoxic Hyperoxic Therapy - Altitude Training
- ↑ a b c d e Intermittent Hypoxia–Hyperoxia Training (IHHT): A Simple, Science ...
- ↑ a b Hyperoxia-enhanced intermittent hypoxia conditioning: mechanisms ...
- ↑ Intermittent Hypoxia Conditioning: A Potential Multi-Organ Protective ...
- ↑ a b Therapeutic potential of intermittent hypoxia: a matter of dose
- ↑ a b Study Details | NCT06451601 | Intermittent Hypoxia-hyperoxia Therapy in Obese Patients (IHHTOP) | ClinicalTrials.gov
- ↑ a b c d Effectiveness of Intermittent Hypoxia–Hyperoxia Therapy in Different ...
- ↑ Telmed Medizintechnik GmbH - Bayern International – Competence ...
- ↑ a b Made in Germany - Invatio
- ↑ a b hypoxbreath® - Latest Generation of IHHT Altitude Training
- ↑ High intensity interval training alters gene expression linked to ...